3.374
bewerkingen
Wijzigingen
Uit Genealogie Limburg Wiki
k
→Bronnen
[[Image:Thorn.JPG|right|thumb|400px|Thorn, ook wel "het witte stadje".'']]
==Algemene informatie==
'''Thorn''', het "witte stadje", is een plaats in midden-Limburg, gelegen tegen de Belgische grens. Het is de eerste Nederlandse plaats op de westelijke Maasoever noordwaarts vanaf [[Maastricht]]. Het ligt bij het Belgische [[Kessenich]]. Ook heeft het als buurdorpen: [[Ittervoort]], [[Panheel]] en [[Wessem]].<br>
Thorn kreeg in de 13de eeuw stadsrechten. Sinds 1 januari 2007 maakt het deel uit van de [[gemeente Maasgouw]].<br>
===Geschiedenis===
Tot de ontginning in de tiende eeuw was het gebied rond Thorn heel moerassig. Aan de rand van dit moeras liep de Romeinse heirbaan van Maastricht naar Nijmegen. Omstreeks 990 werd op een hoogte, dichtbij de Maas, door graaf Ansfried, die getrouwd was met Hereswint (Hildewaris), een stift, klooster voor benedictinessen gesticht, de Abdij van Thorn. Dat klooster groeide uit tot een wereldlijk stift (een klooster voor adellijke dames) en een vorstendom, het [[Vorstendom Thorn|Abdijvorstendom Thorn]]. Tot het vorstendom zelf behoorden slechts de dorpen Thorn, [[Ittervoort]], [[Grathem]], [[Baexem]], [[Stramproy]], [[Ell]], [[Haler]] en Beersel (Molenbeersel, nu in België). Het beheerde ook het verder gelegen Zuid-Limburgse [[Waubach]], en had de voogdij over Neeroeteren in een tweeherigheid met de prins-bisschop van Luik. Daarnaast bezat Thorn nogal wat pachthoeven in de omgeving van Breda, met name in Sprundel, Baarle, Meerle, Meer, Bavel, Ginneken, Etten, Leur, Breda, Oosterhout, Alphen, Gilze, De Haghe (Princenhage), Wouw, Geertruidenberg en Drimmelen.
Het vorstendom verzette zich met succes tegen verschillende overnamepogingen, onder andere door het hertogdom Gelder. Keizer Karel V verklaarde dat het vorstendom Thorn geen deel uitmaakte van de Nederlanden. Het hoorde later dan ook niet bij de Verenigde Provinciën en evenmin bij de Oostenrijkse Nederlanden. In 1795 werd het vorstendom Thorn door de Franse Republiek geannexeerd en ging het deel uitmaken van het departement van de [[Nedermaas]]. Onder de Fransen kreeg Thorn zwaar te lijden. Toen kreeg Thorn ook zijn kenmerkende witte kleur. Nadat de adellijke dames gevlucht waren, voerden de Fransen een belasting in op basis van de omvang van de ramen. De arme bevolking, vaak wonend in grote panden, die voorheen hadden toebehoord aan rijke lieden, kon deze niet opbrengen. Om de hoogte van de belastingaanslag te beperken, metselde men de ramen dicht. Met het doel deze bouwsporen (“littekens van de armoede”) te verbergen, werden de huizen wit gekalkt. Door die witte huisjes en de rust van het dorpje werd Thorn al gauw geliefd bij kunstenaars en toeristen. In 1973 kreeg de oude kern van Thorn nationale erkenning en werd het aangewezen tot beschermd stadsgezicht.
In 1815 werd het voormalige vorstendom opgenomen in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Na 1839 werd Thorn een zelfstandige gemeente in de Nederlandse provincie Limburg. <br>
'''Abdij van Thorn'''<br>
De Abdij van Thorn, een Rijksabdij of Stift in het Heilige Roomse Rijk, werd rond 975 gesticht als benedictinessenklooster door graaf Ansfried van Utrecht en zijn echtgenote Hereswind, ook wel Hilsondis genoemd. Hun dochter Benedicta werd de eerste abdis. Na het overlijden van zijn echtgenote werd Ansfried bisschop van Utrecht. Het klooster in Thorn groeide uit tot een wereldlijk sticht, dat aanvankelijk tot het prinsbisdom Luik behoorde. In de loop van de twaalfde eeuw werd die band verbroken en werd het een zelfstandig vorstendom. Het werd met een oppervlakte van 1,1 km² de kleinste zelfstandige staat in het Heilige Roomse Rijk.<br>
Aan het hoofd van het Stift stond de abdis, die als vorstin zitting had in de Rijksdag van het Heilige Roomse Rijk. Zij bezat ook de Hoge Heerlijkheid of bloedban, wat inhield dat zij ook de doodstraf kon laten opleggen en uitvoeren. Als landsvrouwe deelde zij de soevereiniteit met het Hoogadellijk Kapittel als grondheer. Er was ook een tweeledige statenvergadering, bestaande uit de leenmannen of de eigenaars van de heerlijkheden en de burgemeesters als vertegenwoordigers van het gemene land. De abdis bezat ook diplomatieke voorrechten, zoals het versturen van brieven en pakketten die, door haar gezegeld, niet door derden mochten worden geopend.<br>
{| border="0"
|-----
|
{| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;"
|'''Abdissen / vorstinnen van Thorn'''
|-
|Benedicta ||<1010
|-
|Godeilde
|-
|Odilia van Ubachs ||1172-1189
|-
|Elisabeth
|-
|Jutta ||1217
|-
|Hildegonde van Wassenberg ||1231-1262
|-
|Guda van Rennenberg ||1273-1304
|-
|Margaretha van Pietersheim ||1310-1337
|-
|Isolde von Wied ||1337
|-
|Margaretha van Heinsberg ||1337-1378
|-
|Margaretha van Horne-Perwez ||1389-1397
|-
|Mechteld van Horn ||1397-1459
|-
|Elsa van Buren ||1459-1473
|-
|Gertrudis de Sombreffe ||1473-1486
|-
|Eva van Isenburg ||1486-1531
|-
|Margaretha van Brederode ||1531-1577
|-
|Josina von Manderscheid-Blankenheim und Gerolstein || 1577-1579
|-
|Josina van der Marck ||1579-1604
|-
|Anna van der Marck || 1604-1631
|-
|Josina Walpurgis van Löwenstein-Wertheim-Rochefort ||1631-1632
|-
|Anna Eleonora van Stauffen ||1632-1646
|-
|Anna Catharina zu Salm-Reiffenscheid ||1646-1647
|-
|Anna Salomé van Manderscheid-Blanckenheim ||1647-1690
|-
|Eleonora van Löwenstein-Wertheim-Rochefort ||1690-1706
|-
|Anna Juliana Helena von Manderscheid-Blankenheim-Gerolstein || 1706-1717
|-
|Francisca Christina von Pfalz-Sulzbach ||1717-1776
|-
|Maria Cunegunda van Saksen ||1776-1797
|}<br>
|}
Hoewel de vrouwen met elkaar samenleefden als religieuzen en zich als zusters kleedden, hoefde slechts de abdis als enige van de stiftsdames een gelofte af te leggen. Abdis en stiftsdames dienden van hoge adel te zijn. De Abdis woonde in een paleis, de stiftsdames woonden alleen of deelden een huis in het stadje. Ten behoeve van de eredienst waren ook een aantal kanunniken of koorheren als priesters aan het stift verbonden. Ook zij woonden in herenhuizen in het stadje.<br>
Veel woningen van Stiftdames zijn bewaard gebleven, zoals het uit 1648 afkomstige Huis met de drie kogels. In 1797 werd de abdij door het Franse gezag opgeheven.<br>
'''Sint-Michaëlkerk'''<br>
De Sint-Michaëlkerk of Stiftskerk in Thorn is een parochiekerk waarvan de delen grotendeels uit de 14e eeuw stammen. Het was oorspronkelijk de stiftskerk van de Benedictijner Rijksabdij in Thorn. Het is een gotische kruisbasiliek met een oostelijke krocht onder de kruising en het koor. Er is een verhoogd "vorstinnenkoor" in het zuidelijke dwarspand dat ooit dicht bij het paleis van de abdis lag. De onderbouw van het westwerk is een restant van een oudere romaanse kerk. Na de opheffing van het klooster in 1797 werd de oude parochiekerk gesloopt en nam de gemeente deze kerk in gebruik. De beroemde neo-gotische architect P.J.H. Cuypers restaureerde in de 19e eeuw de kerk. Cuypers liet de oostelijke kapellen slopen en verhoogde de toren.<br>
==Bronnen==
'''Kerkregisters'''<br>
De kerkregisters van de Sint-Michaëlparochie bevinden zich als 'retroacta van de burgerlijke stand' in het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL) te Maastricht.
* Dopen vanaf 14 september 1625
* Huwelijk vanaf 19 november 1626
* Overlijden vanaf 18 januari 1673 (ontbreken tussen 16-06-1679 en 10-02-1713).
Zie verder deze link [http://www.genver.nl/lb/dtb0977.htm DTB-registers] en [http://www.genver.nl/lb/bs0977.htm Burgerlijke Stand].
==Literatuur==
*M.J. Wolters, ''Notice Historique sur l'Ancien Chapitre Impérial de Chanoinesses à Thorn'', Gent 1850.
*J.C.G.M. Jansen, ''Thorn, het Witte Stadje'', Thorn 2006.
*John van Cauteren, ''De Abdijkerk van Thorn'', De Walburg Pers, Zutphen 1987.
*[http://opc4.kb.nl/DB=1/SET=171/TTL=1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8866&SRT=RLV&TRM=thorn Overzicht van literatuur over Thorn in de Koninklijke Bibliotheek (KB).]
==Externe Links==
*[http://www.ghklandvanthorn.nl/ Geschied- en Heemkundige Kring Het Land van Thorn]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Thorn_%28Limburg%29 Wikipedia Thorn]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Abdij_van_Thorn Wikipedia Abdij van Thorn]
*[http://www.kuijsten.de/atlas/li/thorn.html Gemeenteatlas Thorn 1867]
[[Categorie: Gemeente Maasgouw]]
[[Categorie: Departement van de Nedermaas]]
[[Categorie:Vrije Rijksheerlijkheden]]
[[Categorie:Vorstendom Thorn]]
==Algemene informatie==
'''Thorn''', het "witte stadje", is een plaats in midden-Limburg, gelegen tegen de Belgische grens. Het is de eerste Nederlandse plaats op de westelijke Maasoever noordwaarts vanaf [[Maastricht]]. Het ligt bij het Belgische [[Kessenich]]. Ook heeft het als buurdorpen: [[Ittervoort]], [[Panheel]] en [[Wessem]].<br>
Thorn kreeg in de 13de eeuw stadsrechten. Sinds 1 januari 2007 maakt het deel uit van de [[gemeente Maasgouw]].<br>
===Geschiedenis===
Tot de ontginning in de tiende eeuw was het gebied rond Thorn heel moerassig. Aan de rand van dit moeras liep de Romeinse heirbaan van Maastricht naar Nijmegen. Omstreeks 990 werd op een hoogte, dichtbij de Maas, door graaf Ansfried, die getrouwd was met Hereswint (Hildewaris), een stift, klooster voor benedictinessen gesticht, de Abdij van Thorn. Dat klooster groeide uit tot een wereldlijk stift (een klooster voor adellijke dames) en een vorstendom, het [[Vorstendom Thorn|Abdijvorstendom Thorn]]. Tot het vorstendom zelf behoorden slechts de dorpen Thorn, [[Ittervoort]], [[Grathem]], [[Baexem]], [[Stramproy]], [[Ell]], [[Haler]] en Beersel (Molenbeersel, nu in België). Het beheerde ook het verder gelegen Zuid-Limburgse [[Waubach]], en had de voogdij over Neeroeteren in een tweeherigheid met de prins-bisschop van Luik. Daarnaast bezat Thorn nogal wat pachthoeven in de omgeving van Breda, met name in Sprundel, Baarle, Meerle, Meer, Bavel, Ginneken, Etten, Leur, Breda, Oosterhout, Alphen, Gilze, De Haghe (Princenhage), Wouw, Geertruidenberg en Drimmelen.
Het vorstendom verzette zich met succes tegen verschillende overnamepogingen, onder andere door het hertogdom Gelder. Keizer Karel V verklaarde dat het vorstendom Thorn geen deel uitmaakte van de Nederlanden. Het hoorde later dan ook niet bij de Verenigde Provinciën en evenmin bij de Oostenrijkse Nederlanden. In 1795 werd het vorstendom Thorn door de Franse Republiek geannexeerd en ging het deel uitmaken van het departement van de [[Nedermaas]]. Onder de Fransen kreeg Thorn zwaar te lijden. Toen kreeg Thorn ook zijn kenmerkende witte kleur. Nadat de adellijke dames gevlucht waren, voerden de Fransen een belasting in op basis van de omvang van de ramen. De arme bevolking, vaak wonend in grote panden, die voorheen hadden toebehoord aan rijke lieden, kon deze niet opbrengen. Om de hoogte van de belastingaanslag te beperken, metselde men de ramen dicht. Met het doel deze bouwsporen (“littekens van de armoede”) te verbergen, werden de huizen wit gekalkt. Door die witte huisjes en de rust van het dorpje werd Thorn al gauw geliefd bij kunstenaars en toeristen. In 1973 kreeg de oude kern van Thorn nationale erkenning en werd het aangewezen tot beschermd stadsgezicht.
In 1815 werd het voormalige vorstendom opgenomen in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Na 1839 werd Thorn een zelfstandige gemeente in de Nederlandse provincie Limburg. <br>
'''Abdij van Thorn'''<br>
De Abdij van Thorn, een Rijksabdij of Stift in het Heilige Roomse Rijk, werd rond 975 gesticht als benedictinessenklooster door graaf Ansfried van Utrecht en zijn echtgenote Hereswind, ook wel Hilsondis genoemd. Hun dochter Benedicta werd de eerste abdis. Na het overlijden van zijn echtgenote werd Ansfried bisschop van Utrecht. Het klooster in Thorn groeide uit tot een wereldlijk sticht, dat aanvankelijk tot het prinsbisdom Luik behoorde. In de loop van de twaalfde eeuw werd die band verbroken en werd het een zelfstandig vorstendom. Het werd met een oppervlakte van 1,1 km² de kleinste zelfstandige staat in het Heilige Roomse Rijk.<br>
Aan het hoofd van het Stift stond de abdis, die als vorstin zitting had in de Rijksdag van het Heilige Roomse Rijk. Zij bezat ook de Hoge Heerlijkheid of bloedban, wat inhield dat zij ook de doodstraf kon laten opleggen en uitvoeren. Als landsvrouwe deelde zij de soevereiniteit met het Hoogadellijk Kapittel als grondheer. Er was ook een tweeledige statenvergadering, bestaande uit de leenmannen of de eigenaars van de heerlijkheden en de burgemeesters als vertegenwoordigers van het gemene land. De abdis bezat ook diplomatieke voorrechten, zoals het versturen van brieven en pakketten die, door haar gezegeld, niet door derden mochten worden geopend.<br>
{| border="0"
|-----
|
{| class="toccolours" style="margin: 0 2em 0 2em;"
|'''Abdissen / vorstinnen van Thorn'''
|-
|Benedicta ||<1010
|-
|Godeilde
|-
|Odilia van Ubachs ||1172-1189
|-
|Elisabeth
|-
|Jutta ||1217
|-
|Hildegonde van Wassenberg ||1231-1262
|-
|Guda van Rennenberg ||1273-1304
|-
|Margaretha van Pietersheim ||1310-1337
|-
|Isolde von Wied ||1337
|-
|Margaretha van Heinsberg ||1337-1378
|-
|Margaretha van Horne-Perwez ||1389-1397
|-
|Mechteld van Horn ||1397-1459
|-
|Elsa van Buren ||1459-1473
|-
|Gertrudis de Sombreffe ||1473-1486
|-
|Eva van Isenburg ||1486-1531
|-
|Margaretha van Brederode ||1531-1577
|-
|Josina von Manderscheid-Blankenheim und Gerolstein || 1577-1579
|-
|Josina van der Marck ||1579-1604
|-
|Anna van der Marck || 1604-1631
|-
|Josina Walpurgis van Löwenstein-Wertheim-Rochefort ||1631-1632
|-
|Anna Eleonora van Stauffen ||1632-1646
|-
|Anna Catharina zu Salm-Reiffenscheid ||1646-1647
|-
|Anna Salomé van Manderscheid-Blanckenheim ||1647-1690
|-
|Eleonora van Löwenstein-Wertheim-Rochefort ||1690-1706
|-
|Anna Juliana Helena von Manderscheid-Blankenheim-Gerolstein || 1706-1717
|-
|Francisca Christina von Pfalz-Sulzbach ||1717-1776
|-
|Maria Cunegunda van Saksen ||1776-1797
|}<br>
|}
Hoewel de vrouwen met elkaar samenleefden als religieuzen en zich als zusters kleedden, hoefde slechts de abdis als enige van de stiftsdames een gelofte af te leggen. Abdis en stiftsdames dienden van hoge adel te zijn. De Abdis woonde in een paleis, de stiftsdames woonden alleen of deelden een huis in het stadje. Ten behoeve van de eredienst waren ook een aantal kanunniken of koorheren als priesters aan het stift verbonden. Ook zij woonden in herenhuizen in het stadje.<br>
Veel woningen van Stiftdames zijn bewaard gebleven, zoals het uit 1648 afkomstige Huis met de drie kogels. In 1797 werd de abdij door het Franse gezag opgeheven.<br>
'''Sint-Michaëlkerk'''<br>
De Sint-Michaëlkerk of Stiftskerk in Thorn is een parochiekerk waarvan de delen grotendeels uit de 14e eeuw stammen. Het was oorspronkelijk de stiftskerk van de Benedictijner Rijksabdij in Thorn. Het is een gotische kruisbasiliek met een oostelijke krocht onder de kruising en het koor. Er is een verhoogd "vorstinnenkoor" in het zuidelijke dwarspand dat ooit dicht bij het paleis van de abdis lag. De onderbouw van het westwerk is een restant van een oudere romaanse kerk. Na de opheffing van het klooster in 1797 werd de oude parochiekerk gesloopt en nam de gemeente deze kerk in gebruik. De beroemde neo-gotische architect P.J.H. Cuypers restaureerde in de 19e eeuw de kerk. Cuypers liet de oostelijke kapellen slopen en verhoogde de toren.<br>
==Bronnen==
'''Kerkregisters'''<br>
De kerkregisters van de Sint-Michaëlparochie bevinden zich als 'retroacta van de burgerlijke stand' in het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL) te Maastricht.
* Dopen vanaf 14 september 1625
* Huwelijk vanaf 19 november 1626
* Overlijden vanaf 18 januari 1673 (ontbreken tussen 16-06-1679 en 10-02-1713).
Zie verder deze link [http://www.genver.nl/lb/dtb0977.htm DTB-registers] en [http://www.genver.nl/lb/bs0977.htm Burgerlijke Stand].
==Literatuur==
*M.J. Wolters, ''Notice Historique sur l'Ancien Chapitre Impérial de Chanoinesses à Thorn'', Gent 1850.
*J.C.G.M. Jansen, ''Thorn, het Witte Stadje'', Thorn 2006.
*John van Cauteren, ''De Abdijkerk van Thorn'', De Walburg Pers, Zutphen 1987.
*[http://opc4.kb.nl/DB=1/SET=171/TTL=1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8866&SRT=RLV&TRM=thorn Overzicht van literatuur over Thorn in de Koninklijke Bibliotheek (KB).]
==Externe Links==
*[http://www.ghklandvanthorn.nl/ Geschied- en Heemkundige Kring Het Land van Thorn]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Thorn_%28Limburg%29 Wikipedia Thorn]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Abdij_van_Thorn Wikipedia Abdij van Thorn]
*[http://www.kuijsten.de/atlas/li/thorn.html Gemeenteatlas Thorn 1867]
[[Categorie: Gemeente Maasgouw]]
[[Categorie: Departement van de Nedermaas]]
[[Categorie:Vrije Rijksheerlijkheden]]
[[Categorie:Vorstendom Thorn]]
