Landgoed Aalbeek

Landgoed Aalbeek in 1840

Landgoed Aalbeek was een landgoed centraal in Aalbeek op het kruispunt van de wegen Meerssen-Nuth en de weg naar Hulsberg en Valkenburg. Het landgoed dateert uit de zeventiende eeuw. Van het oorspronkelijke landgoed zijn nu nog zichtbaar:

• de ommuring met speklagen (17e of 18e eeuw)
• het neo-classicistische koetshuis (begin 19e eeuw)
• enkele zeldzame uitheemse boomsoorten, waaronder een forse Mammoetboom (19e en 20e eeuw)

LANDGOED

Oudste situatie

Foto gemaakt vóór 1896. Links het oude woongedeelte, middenrechts het nog bestaande koetshuis. Het standpunt van de fotograaf is ter hoogte van de letter 'L' van de oostelijke 'Lusttuin' op de kadasterkaart.

Hoe het landgoed er uitzag in de 17e en 18e eeuw is niet bekend. De foto geeft de situatie weer zoals die gedurende vrijwel de hele 19e eeuw is geweest, nadat eigenaar Membrede het koetshuis heeft laten bouwen en de Engelse tuinen heeft laten aanleggen. Een vergelijking met de kadasterkaart maakt duidelijk dat de vorm van het koetshuis daar niet correct op is ingetekend. Ofwel was de tekening op dit aspect onnauwkeurig, ofwel geeft deze een eerdere bouwfase weer, bijvoorbeeld van de periode voor de verbouwingen van Membrede. Bekend is dat de vervaardiging van de kadastrale tekeningen in Limburg al is begonnen in de Franse tijd, mogelijk al rond 1810.
Nadere bestudering van de oude foto's leert dat het landhuis in minstens twee fasen moet zijn gebouwd. De asymmetrie van de voorbouw (straatzijde) en de drie dakkapellen maakt een tweedeling 3/5 (noorden) en 2/5 (zuiden) aannemelijk. De twee soorten dakpannen op de voorbouw, zichtbaar op de foto vanuit het park, bevestigen dit. Waarschijnlijk werd de 3/5 voorbouw, gelegen aan de straat, eerst gebouwd en is het kleinere deel van de voorbouw gelijk met aangebouwde zuidgevel (parkzijde) tot stand gekomen. De ramen aan de achterzijde van de oorspronkelijke bouw konden zodoende behouden blijven.

Klooster

Oude zuidgevel van de villa, het nieuwe halve klooster op de achtergrond (tussen 1896 en 1911)

Koetshuis en klooster Aalbeek (begin 20e eeuw)

In 1896/1897 werd pal tegen het landhuis door de Duitse jezuïeten de eerste helft van een klooster gebouwd (kostprijs 50.000 mark). In 1911 werd het landhuis met de oude zuidgevel afgebroken en werd de andere helft van het klooster gebouwd (bouw en inrichting 150.000 mark). Het koetshuis bleef behouden en werd getransformeerd in een kapel. Op het dak kwam in 1912 een spits torentje.
Het Jezuïetenklooster deed vanaf 1939 dienst als Grootseminarie van de Sociëteit voor Afrikaanse Missiën en als retraitehuis. Nadat dit seminarie in 1970 werd opgeheven, volgden jarenlange leegstand en verval. In 1992 werd het klooster gesloopt en het koetshuis, een rijksmonument, als villa Aalbeek herbouwd. Het grondplan van het klooster is nog zichtbaar als stenen omheining van de tuin van de villa. Op het landgoed staan naast deze villa nog acht moderne woningen (straatnaam: Membredehof).

Pachtboerderij

Op het landgoed stond ook een pachtboerderij. Deze lag op het noordelijk deel (thans Nieuwenhuysstraat 3) en is in 1979 afgebroken en herbouwd. Enige tijd later zijn ook twee mergelstenen door vazen bekroonde hekpijlers vrijwel volledig vervangen. Deze staan aan weerszijden van de toegang tot het park achter de pachtboerderij. Deze pijlers stammen uit dezelfde periode als het koetshuis.

De Engelse tuin die rond de oorspronkelijke villa lag, was op het hoogste gedeelte (westen) door een houten brug over de weg Meerssen-Nuth (ter plaatse de Patersgats genoemd) verbonden met het park achter de pachtboerderij. In 1885 is die brug door een ijzeren exemplaar vervangen. Die ijzeren brug is per ongeluk vernield bij de bevrijding in 1944 door een Amerikaanse tank met omhoogstaande loop. De brug is daarna niet meer vervangen.

Bewoners

De familie Kerckherderen was tot 1717 de eerste eigenaar van landgoed Aalbeek. Daarna treffen we achtereenvolgens de volgende families aan: Limpens-Kerckherderen (van 1717 tot 1750), Membrede-Limpens (van 1750 tot 1791), Karel Andries Membrede (van 1791 tot 1831), Ruijters-Nieuwenhuys (van 1831 tot 1867), Annette Nieuwenhuys (van 1867 tot 1872) en Auguste Nieuwenhuys (van 1872 tot 1886). Hun onderlinge familiebanden worden hier nader toegelicht.

---

GENEALOGIE

Generatie 0

• Joannes van Kerckherderen, geboren ca. 1592, overleden na 5-12-1675, huwde 9-7-1637 in Hulsberg met
• Margeretha Borsten alias Clijnbier alias Mullens.

Uit dit huwelijk o.a.:

1. Joannes van Kerckherderen, zie Ia.

Dit gezin woonde aanvankelijk in Arensgenhout. Volgens de belastinglijst van 1663 bewoonde Jan Kerckhederen zijn huis en hof onder Aalbeek met de landerijen groot vijf bunders en zeventien kleine roeden. Gezien het feit dat dit huis en hof de zesde plaats inneemt op deze lijst, en de belastinglijst volgens looproute was genummerd, moet dat huis aan de Aalbekerweg tussen de Bosscherweg en de Felisgats worden gesitueerd. Naast de genoemde bezittingen had Jan Kerckherderen nog 8 bunders, 1 morgen en 65 kleine roeden in pacht van jonkheer Bock, de Maastrichtenaar Nelessen 'in de Swaen' en de heer Paludanus.

---

Generatie I

Ia. Joannes van Kerckherderen, schepen van Wijnandsrade van 1681 tot 1715, gedoopt 23-09-1638 te Valkenburg, overleden 2-7-1717 te Swier, begraven te Hulsberg, huwde 18-2-1663 te Hulsberg met

• Maria Roebroex alias Nolen alias Debets, geboren circa 1640, overleden 20-7-1703 Hulsberg, dochter van Jan Reobroex en diens tweede echtgenote Catharina Debets (diens eerste echtgenote heette Nolen).

Uit dit huwelijk:

1. Margareta, gedoopt 22-11-1663 te Wijnandsrade.
2. Catharina, gedoopt 14-11-1666 te Wijnandsrade.
3. Anna, gedoopt 6-10-1671 te Hulsberg.
4. Elisabetha, gedoopt 18-9-1674 te Hulsberg, zie IIa.
5. Gerardus Joannes, gedoopt 7-11-1677 te Hulsberg. --> Zie ook het aparte artikel: Jan Gerard Kerkherdere
6. Helena, gedoopt 24-1-1683 te Hulsberg.

Hij huwde 30-8-1704 met

• Margaretha Spee.

Uit dit huwelijk:

1. Margaretha, gedoopt 14-8-1704 te Hulsberg. Kind gewettigd door aangekondigd huwelijk.
   

--> Zie voor meer gegevens over dit gezin het aparte artikel Kerckherderen bij II.2

Blijkens een aankoopakte uit 1671 bezat het gezin Kerckherderen toen het huis en hof op de hoek van de 'dorpstraat' en de weg naar Haasdal, dat is dus de kern van het latere landgoed.

---

Generatie II

IIa. Gualterus de Limpens (ofwel 'Wolter Limpens') gedoopt 24-9-1670 te Nuth, advocaat te Aalbeek, schepen van Nuth, officier in Oostenrijkse dienst, overleden 19-11-1743 te Hulsberg, zoon van Mathias Lympens en Judith Wingarts, huwde 12-9-1700 te Nuth met

• Elisabetha Kerckherderen, gedoopt 18-9-1674 te Hulsberg, overleden 19-6-1750 te Hulsberg.

Zij woonden eerst op een hoeve in Hellebroek, en later op landgoed Aalbeek. Uit dit huwelijk:

1. Juditha, gedoopt 11-8-1701 te Nuth, overleden 14-7-1724 te Hulsberg.
2. Joannes, gedoopt 13-3-1703 te Hulsberg.
3. Maria Helena, gedoopt 4-2-1705 te Hulsberg.
4. Mathias Gualterus, gedoopt 14-8-1707 te Hulsberg, overleden 10-5-1791 te Maastricht.
5. Joannes Guilielmus, gedoopt 19-11-1709 te Hulsberg, overleden 14-9-1784 te Maastricht.
6. Maria Elisabeth, gedoopt 8-11-1711 te Hulsberg, overleden 29-11-1779 te Meerssen, zie IIIb.
7. Margaretha, gedoopt 4-2-1714 te Hulsberg, overleden 20-1-1741 te Hulsberg
8. Anna Elisabeth, gedoopt 6-1-1717 te Hulsberg, overleden 23-11-1791 te Maastricht, zie IIIa.

Blijkens het Hulsbergse leggerboek van 1776 was het woonhuis met 22 ha land (onder Hulsberg) in bezit van advocaat M.W. Limpens te Maastricht (nr. 4), terwijl Anna Elisabeth (nr. 8) zo'n 12 ha land (onder Hulsberg) bezat. Zij woonde wel op het landgoed. Bij de legger van Anna Elisabeth is vermeld dat zij bepaalde bezittingen (verwijzend naar een folionummer dat niet in het boek zit) uit de nalatenschap van M.W. Limpens erfde. Zij stierf slechts een half jaar na hem, kinderloos. Bij de legger van M.W. Limpens staat "Deesen post tussen de Hr. Borgemeester Membrede en de gebroederen Walterus en Rutgerus Ruijters verdeelt."

---

Generatie III

IIIa. Joannes Petrus Membrede, gedoopt 27-5-1704 te Klimmen, schepen van Maastricht, schepen van Heer vanaf 1753, overleden 10-8-1777 te Maastricht, zoon van Hieronimus Ambrosius Membrede en Catharina Sleijpen, huwde 9-6-1749 te Hulsberg met

• Anna Elisabeth Limpens, gedoopt 6-1-1717 te Hulsberg, overleden 23-11-1791 te Maastricht, sinds 21-2- 1742 weduwe van Melchior Antonius de Sauveur met wie ze op 5-2-1741 huwde te Hulsberg.

Uit het eerste huwelijk van Anna Elisabeth:

1. Joanna Catharina de Sauveur, gedoopt 6-11-1741 te Hulsberg.

Uit het tweede huwelijk van Anna Elisabeth:

2. André Charles de Membrède, gedoopt 4-11-1758 te Maastricht, overleden 25-10-1831 Aken, zie IVa.

IIIb. Petrus Ruijters, gedoopt 14-10-1707 te Meerssen, overleden 20-6-1779 te Meerssen, zoon van advocaat Petrus Ruijters en Cornelia Hechts, huwde 30-10-1734 te Hulsberg met

• Maria (Elisabeth) Limpens, gedoopt 8-11-1711 te Hulsberg, overleden 29-11-1779 te Meerssen.

Uit dit huwelijk:

1. Joannes Laurentius, gedoopt 24-3-1736 te Meerssen (getuigen: Elisabetha Kerckherderen en Laurentius Hartogen),
2. Walterus, gedoopt 29-12-1739 te Meerssen (getuigen: Walterus Limpens en Catharina Maria Kregers),
3. Joannes Rutgerus, gedoopt 4-11-1749 te Meerssen (getuigen: Joannes Rutgerus Limpens en Anna Elisabetha Limpens), overleden 08-07-1820 te Maastricht, zie IVb.

---

Generatie IV

IVa. Jonkheer mr. Andre Charles de Membrède, gedoopt 4-11-1758 te Maastricht, overleden 25-10-1831 Aken, bleef ongehuwd. Hij werd kortweg 'Karel Andries Membrede' genoemd in de OAT van de kadastrale gemeente Wijnandsrade, waar hij land bezat. Hij liet op het landgoed te Aalbeek, dat hij als buitenverblijf aanhield, een Engelse landschapstuin aanleggen en een koetshuis bouwen in neo-classisistische stijl.

Uit Wikipedia: Hij studeerde tot 1778 rechten aan de universiteit van Luik. Na een periode in de advocatuur was hij vanaf 1782 werkzaam als bibliothecaris en later als schepen in Maastricht. Daarna: 1788-1789 burgemeester van Maastricht, 1796-1811 president aan het crimineel gerechtshof te Maastricht, 1809 geridderd door Napoleon, 1815-1823 Statenlid voor het ongedeelde Limburg, 1817 adellijk predicaat 'jonkheer', 1818-1823 lid van de Raad van State, 1823-1828 gouverneur van Antwerpen, 1828-1831 lid van de Eerste Kamer, 1829 benoemd tot minister van Staat.

Blijkens de memorie van aangifte van Membrede bestond zijn Aalbeekse bezit uit:

• een heeren landhuis met remise en stallen
• drie aanliggende tuinen
• een tuinmanshuis met drie serren
• een boomkwekerij
• twee koetspaarden, geschat op 436 gulden
• een koets, geschat op 245 gulden
• eenen charabane, geschat op 120 gulden
• twee koppel paardsgetuigen geschat op 63 gulden
• een landchaise geschat op 60 gulden
• de bibliotheek van den overledenen bestaande ontrent in 264 werken over verscheidene materiën, waarden in het geheel 546 gulden
• de orangerie, arbusten en planten, geschat op 1200 gulden
• de wijnen nagelaten door den overledenen zijn aan waarde 207,50 (gulden)

Naast familieleden werden ook de volgende personen bedacht in zijn testament: zijn hovenier Christiaan Hoen en diens vrouw, de vijf bedienden te Aalbeek, zijn vroegere secretarissen in Den Haag en Antwerpen, alsmede zijn Maastrichtse huishoudster. Voor de bevolking van Aalbeek regelde hij voor 119 gulden per jaar dat er - net als tijdens zijn leven - missen gelezen zouden worden door de kapelaan van Hulsberg in de huiskapel van het landgoed, op zon- en feestdagen.

IVb. Joannes Rutgerus Ruijters, gedoopt 4-11-1749 te Meerssen, studeerde in Leuven (inschrijving 30-09-1768), advocaat en raadslid in Maastricht, overleden 08-07-1820 te Maastricht, huwde na 10-12-1774 te Enkhuizen met

• Catharina Maria Groothuys, was waarschijnlijk afkomstig van buiten Limburg, overleden voor 1820.

Uit dit huwelijk:

1. Gerbrandus, gedoopt 13-02-1781 te Enkhuizen, eerste huwelijk met Adriana Jacoba de Jong, tweede huwelijk 27-11-1820 te Maastricht met Maria Josepha Galezot, overleden 21-06-1822 te Maastricht.
2. Mathias Walterus, geboren in 1785 te Enkhuizen, zie V.

IVc. Christiaan Nieuwenhuys, geboren 25-2-1745 te Oldenzaal, zoon van Christiaan Nieuwenhuys en Anna Catharina Bloemen, overleden 9-3-1814 te Amsterdam, huwde op 16-6-1774 met

• Maria Catharina Theresia Meürer, geboren 15-10-1746 te Dulmen, dochter van Joannes Daniël Meürer en Anne Ursula Nagelsmit, overleden 31-1-1789 te Zwolle.
  

Uit dit huwelijk:

1. Christiaan Johannes, geboren 24-6-1775 te Vreeden en overleden 8-9-1837 te Amsterdam.
2. Lambertus Johannes', geboren 30-1-1777 te Zwolle en overleden begin 1862 te Brussel, zie Vd
3. Franciscus Lutgerus Adolphus, geboren 1781, overleden 1849
4. Anna Catharina, geboren 26-11-1783 te Zwolle, overleden 16-12-1867 te Hulsberg, zie V
5. Josephus Andreas, geboren 13-7-1787 te Zwolle, zie Vd

De oudst bekende stamvader van de familie Nieuwenhuys was Lambert Nyenhuys die in 1657 vermeld werd als 'Burger van Oldenzaal'.

---

Generatie V

V. Mathijs Walther Ruijters, geboren in 1785 te Enkhuizen, grondeigenaar en rentenier, woonde bij zijn overlijden op 5-11-1852 in de St Jacobsstr nr. 2361 te Maastricht, huwde 1-11-1808 te Zwolle met

• Anna Catharina Nieuwenhuys geboren 26-11-1783 te Zwolle, dochter van Christiaan Nieuwenhuys en Maria Catharina Meürer, overleden 16-12-1867 te Hulsberg.

Mathijs Walther hield het landgoed Aalbeek als buitenverblijf en was ook eigenaar van de pachtboerderij op het noordelijke deel van het landgoed. Daarnaast bezat hij in de omgeving van het dorp talrijke percelen landbouwgrond waarvan hij een deel per testament wegschonk (zie inventaris archief gemeente Hulsberg):

Per testamentaire beschikking (16-5-1851) vermaakte Mathijs Walther Ruijters tien percelen bouwland gelegen 'aan Genhoudt, (in het Dorpveld), in de Cremersdelle, op de Kikkert, (op de Houtemmerweg), in het Putterveld, in de Scherpenbeek, in het Felisveld, (op de Houtemmerweg) en op de Bosscherweg', groot ongeveer 5 bunder, 12 roeden en 85 ellen, aan het Burgerlijk Armbestuur. Na de dood van zijn vrouw werd de schenking van zeven van deze percelen aanvaard door het armbestuur (akte van aanvaarding 9-10-1868). Voor de overige drie percelen (hierboven tussen haakjes genoemd, grootte 2 bunder en 40 roeden) was Mathijs Walther Ruijters zijn bevoegdheid te buiten gegaan, daar ze bij opvolgende deling niet in zijn nalatenschap maar in die van zijn vrouw waren gevallen. Zijn nicht Antonia Johanna Theresia Nieuwenhuys schonk als universeel erfgename van zijn vrouw deze drie percelen echter toch aan het armbestuur (schenking 8-6-1868, aanvaarding 9-10-1868).
Ruijters geeft de van Membrede geërfde opdracht tot het laten lezen van missen voor de Aalbeekse bevolking door aan zijn eigen erfgenamen, maar de verantwoordelijkheid daarvoor en de financiële middelen in zijn testament blijken niet helder geregeld en deze wens wordt daardoor niet uitgevoerd.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de Vauwerengats in Aalbeek naar Ruijters vernoemd: Ruytersweg. (Formele spelling van die weg volgens BAG en straatnaambordje is met "y". In het NWB, en daarvan afgeleide kaartproducten, is de spelling met "ij" aangehouden.)

Vc. Joseph Andries Jan Nieuwenhuys, geboren 13-7-1787 te Zwolle, zoon van Christiaan Nieuwenhuys en Maria Catharina Meürer, huwde 10-3-1811 te Uden (NB) met

• Anna Maria van Beckum, geboren 18-9-1786 te Uden,

Uit dit huwelijk:

1. Antonia Johanna Theresia Nieuwenhuys, geboren 17-12-1811 te Uden, zie VIc.

Vd. Lambertus Johannes Nieuwenhuys, geboren 30-1-1777 te Zwolle, overleden begin 1862 te Brussel, zoon van Christiaan Nieuwenhuys en Maria Catharina Meürer, handelaar in schilderijen, tekenaar en restaurateur, huwde (1) 18-7-1798 te Mechelen (B) met Anna Catharine Elisabeth Suetens en (2) in 1842 met * Catherine Tollet.
Uit het tweede huwelijk:

1. Emma, huwde te Brussel met Victor Limoges
2. Auguste Lambert François, geboren in 1845 te Gent (B), overleden 24-4-1912 te Overijse (?) bij Brussel, zie VId.

---

Generatie VI

VIc. Toussaint Marie Antoine Joseph Dubois, geboren 7-8-1810 te Luik, overleden 6-3-1867 te Hulsberg, huwde 26-9-1843 te Hulsberg met

• Antonia Johanna Theresia Nieuwenhuys, geboren 17-12-1811 te Uden, overleden 11-5-1872 te Maastricht.

Zij woonde reeds bij haar oom en tante in Aalbeek toen zij in het huwelijk trad. In de huwelijksakte worden de volgende getuigen genoemd:

• Jeronimus Jan Willem van Aken (geen verwante, lid der Gedeputeerde Staten van het Hertogdom Limburg, woonachtig te Maastricht)
• Mathias Woltherus Ruijters (grondeigenaar, oom van de bruid, woonachtig te Maastricht)
• Charles Frederic Sauvé Behr (rentenier, zwager van de bruidegom, woonachtig te Maastricht)
• Liberz Guilleaume Marc Louis Chevallier Devillers De Pilé (grondeigenaar, lid Provinciale Staten van het Hertogdom Limburg, bekende van bruid en bruidegom).
  

De totale waarde van de bezittingen uit de nalatenschap van Annette bedroeg fl. 242.375,77 na aftrek van alle kosten en verplichtingen. Daarvan liet zij het grootste deel (fl. 218.353,37), waaronder het landhuis te Aalbeek, na aan haar jonge neef Auguste Nieuwenhuys te Brussel. Volgens de familieoverlevering zouden zij elkaar maar een keer ontmoet hebben.

VId. Auguste Nieuwenhuys, geboren 1845 te Gent, overleden 24-4-1912 te Overijse (?) bij Brussel, particulier secretaris van Prince Joseph de Chimay (Belgische minister van Buitenlandse Zaken), huwde in 1870 met

• Jean Julie Bosquet
  

August bezocht het landgoed in Aalbeek mogelijk slechts eenmaal, toen haar nicht er nog woonde. Hij besloot in Brussel te blijven maar liet het landgoed wel onderhouden door hovenier en knechten. Hij kon het in 1879 verhuren aan de Duitse Jezuïeten die in 1872 Kasteel Wijnandsrade als seminarie hadden betrokken. In 1886 namen de Jezuïeten het landgoed over voor '40.000 franken'. Tien jaar later werd naast het landhuis de helft van het latere klooster gebouwd. Medio augustus 1911 werd het oudste deel van het landhuis, inclusief de lage tuinvleugel op het zuiden, afgebroken voor de bouw van de andere helft van het klooster. Het koetshuis bleef daarbij behouden.

In Aalbeek is het deel van de dorpsstraat dat ten noorden van het landgoed ligt vernoemd naar de familie Nieuwenhuys: Nieuwenhuysstraat.

Nawoord

Annette Nieuwenhuys was de eerste eigenaar van het landgoed die geen bloedband met de familie Kerckherderen hadden. De familienaam Kerckherderen komt overigens niet meer voor in Nederland na 1796 (volgens Genlias). Waarschijnlijk was Anna Catharina Kerckherderen, geboren 24-5-1706 te Hulsberg en overleden 16-12-1781 in de Heek bij Hulsberg, de laatste naamdrager. Zij was de vrouw van de voortvluchtige 'bokkenrijder' Antoon Bosch. Zie was overigens geen directe afstammeling van de Jan van Kerckherderen waarmee dit artikel begint.

Bronnen

• over gezin Gualterus de Limpens
• Kerckherderen: Collectie Habets
• websites Genlias en FamilySearch
• Uit Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000 - 1800), ISBN 978-90-5345-269-1
• WatWasWaar kadastrale situatie en eigenaren in 1840
• Inventaris van de archieven van de Gemeente Hulsberg, 1776 - 1953, Rijckheyt Heerlen
• Mammoetboom Membredehof
• Cultuurhistorische beschrijving Villa Aalbeek
• over de sloop van het landhuis en de gefaseerde bouw van het klooster is een artikel van Huub Keulen verschenen in het tijdschrift Geulrand nr. 4 (Valkenburg, 1983)
• over de testamenten van Membrede en Ruijters is een artikel van Huub Keulen verschenen in het tijdschrift Geulrand nr. 21 (Valkenburg, 1988)
• over de familie Nieuwenhuys zijn 3 artikelen van Huub Keulen verschenen in het tijdschrift Geulrand nr. 28 (Valkenburg, 1989)

Medewerkers

Eerste versie: Edwin Verheijen, januari 2011
Aanvulling augustus 2021: met dank aan Roger Crombag
Correcties en aanvulling mei 2024: met dank aan Harry Luijten