Ulestraten
Ulestraten (Limburgs: Ulesjtraote) is een dorp in de gemeente Meerssen. Tot de gemeentelijke herindeling in 1982 was Ulestraten een zelfstandige gemeente met de volgende woonkernen: Ulestraten/Schietecoven/Humcoven/Waterval
Naam
De naam "Ulestraten" komt waarschijnlijk van het Latijnse olla, dat 'pot' betekent. In Ulestraten zijn dan ook overblijfselen van een Romeinse pottenbakkerij aangetroffen.
Geschiedenis
Het verleden van Ulestraten, in 1335 voor het eerst schriftelijk vermeld, blijft lang in nevelen gehuld. Ulestraten raakt verankerd in het wijdvertakte stelsel van leenverhoudingen in het Land van Valkenburg, waarover de landsheer van deze plaats zijn feodale rechten uitoefent. Deze leenverhoudingen zijn sterk aan verandering onderhevig. Vóór de vestiging van de heerlijkheidsrechten in Ulestraten bevinden zich in en rond deze plaats een tweetal bescheiden Valkenburgse lenen: de Hoef van Suytendael en de Oenselderhof. De drie belangrijkste Ulestratense bouwwerken uit de periode van het Ancien Régime (de Ulestraterhof, kasteel Vliek en hoeve Wijngaardsberg), zijn nooit als leen van Valkenburg geregistreerd. Laatstgenoemde hoeve is gelegen boven aan de helling van de Wijngaardsberg, een naam die onverbrekelijk verbonden is met de eeuwenlange wijnbouw op de zuidelijke plateauhellingen tussen Ulestraten en Meerssen. Ulestraten wordt in 1626 als heerlijkheid verpand aan Ernest graaf van Aspremont, Lijnden en Rekem, als groot leen van Valkenburg en daarna aan hem verkocht. Hiervoor ressorteerde Ulestraten onder het rechtsgebied van de hoofdbank Meerssen. Het leen omvat een deel van Moorveld, Vliek, Berghem, Waterval en Schietecoven. In 1719 neemt Herman Otto, onder meer graaf van Hoensbroek-Geulle en Heer van Bunde, de heerlijke rechten van Ulestraten over. Tot de komst van de Fransen blijft Ulestraten, samen met Geulle en Bunde, in handen van de familie Van Hoensbroek. Gravin Anna van Hohenzollern, geboren van Hoensbroek-Geulle, is de laatste vrouwe van Ulestraten.
De komst van de Franse republikeinse legers maakt in 1794 een einde aan het ondoorzichtige stelsel van feodale verhoudingen. Ulestraten wordt in 1795 ingedeeld bij het kanton Meerssen binnen het departement van de Nedermaas. Als het kanton in 1800 wordt opgeheven, wordt Ulestraten een zelfstandige gemeente. Na het vertrek van de Fransen wordt Ulestraten van juni 1814 tot mei 1815 onder Pruisisch bestuur geplaatst. Op 1 mei 1815 wordt de gemeente op grond van de Traktaten van Wenen onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. In 1830 steunt Limburg, met uitzondering van Maastricht, de Belgische opstand en ook Ulestraten maakt negen jaar lang deel uit van het Koninkrijk van België. Na de scheiding van Nederland en België in 1839 wordt Ulestraten weer Nederlands. De gemeente wordt in de tweede helft van de 19e eeuw hardhandig geconfronteerd met de kwetsbaarheid van een volledig op de akkerbouw georiënteerde dorpssamenleving. Na een structurele afneming van de bevolking, een daling van 11 procent tussen 1867 en 1894, wordt pas rond de eeuwwisseling het bewonersaantal van 1867 weer bereikt. Vanaf het einde van het laatste decennium van de 19e eeuw is er sprake van een relatief aanzienlijke, structurele groei. De bevolking van Ulestraten neemt tussen 1894 en 1912 met 27 procent toe. Naast de landbouw worden als voornaamste beroepen aangetroffen die van timmerman, smid, schoenmaker en kleermaker. In 1865 wordt er een fabriek voor beetwortelsuiker begonnen, in 1908 is er sprake van een meelmaalderij.
Ulestraten krijgt in de Eerste Wereldoorlog, waarin Nederland neutraal blijft, te maken met de opvang van vluchtelingen. Op 25 augustus 1914 zijn het er een tiental, op 14 oktober 51 en op 1 juli 1915 nog maar 33. Tussen 1910 en 1920 groeit de bevolking van Ulestraten ternauwernood met 2,8 procent, in de periode 1920-1930 met 7,15 procent en van 1931 tot en met 1944 met 24 procent. Ulestraten blijft lang een traditioneel agrarisch dorp, waar het aantal vrouwen aanzienlijk achterblijft bij het aantal mannen. De bescheiden bevolkingsgroei resulteert in een overeenkomstige nederzettingsgroei. Ook Ulestraten wordt getroffen door de economische crisis in het begin van de jaren twintig, verergerd door de agrarische monocultuur in de gemeente. Er zijn slechts twee lokale fabrieken (een boterfabriek en een ladderfabriek), en het aantal ambachtslieden neemt af. In 1930 worden werklozen te werk gesteld bij de uitvoering van wegverbredingen. In 1935 wordt besloten de verbetering van de weg Meerssen-Beek in eigen beheer door werklozen te laten uitvoeren. Wordt er in 1936 geen steun uitgekeerd omdat er voldoende werkverschaffing is, in de jaren 1937-1940 wordt relatief het meeste geld uitgegeven aan steun en slechts weinig aan werkverschaffing. In de Tweede Wereldoorlog stort in april 1941 een Engels vliegtuig neer in Ulestraten, waarbij één inzittende de dood vindt en drie leden van de bemanning krijgsgevangen worden genomen. Tijdens de bevrijding op 17 september 1944 en erna raken het gemeentehuis, de kerk en een aantal panden beschadigd. Zes boerderijen en drie woningen worden helemaal verwoest. Gedurende de herfst van 1944 wordt op het grondgebied van de gemeenten Ulestraten, Geulle en Beek door de 9e US Army Air Force het latere vliegveld Beek aangelegd. Door zeer velen wordt hard gewerkt aan de totstandkoming van het vliegveld. Het ontstellende tekort aan legeringmogelijkheden leidt tot enorme tentdorpen in de boomgaarden en weilanden van Moorveld, Geverik en Ulestraten. Op 21 september 1945 wordt vliegveld Beek overgedragen aan het Nederlandse Ministerie van Oorlog. Na de oorlog verdrievoudigt het inwonertal van Ulestraten; de toename bedraagt maar liefst 203 procent.
Op 1 juni 2005 woonden er 2934 mensen in Ulestraten.
Monumenten
- De kerk van Ulestraten, gewijd aan de heilige Catharina, werd in 1904 gebouwd in neogotische stijl. In de jaren 80 van de 20e eeuw werd de kerk gerestaureerd.
- Aan de weg naar Meerssen ligt Huize Vliek, een kasteel uit 1725 met daarbij een hoeve en een koetshuis. De gebouwen zijn nu in gebruik als restaurant en feestaccommodatie.
- In de omgeving van Ulestraten bevindt zich de hoeve 'De Wijngaardsberg', een kasteelboerderij met 3 vleugels, gelegen op een heuvel. Bij de hoeve ligt sinds 2002 een wijngaard.
- Het Heilig-Hartmonument (ter nagedachtenis aan de inslagen van 2 V2's in WO2)
Archieven
De doop-, huwelijks- en overlijdensregisters beginnen pas in 1807 (parochie H. Catharina). Zie verder deze link Burgerlijke Stand.
