Wuts

Uit Genealogie Limburg Wiki
Versie door Ad Welschen (aka AJW) (overleg | bijdragen) op 19 nov 2013 om 12:02 (→‎Verwante familienamen: Woest/Wust)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)
De printervriendelijke versie wordt niet langer ondersteund en kan weergavefouten bevatten. Werk uw browserbladwijzers bij en gebruik de gewone afdrukfunctie van de browser.

Een Swalmer familie

De familie Wuts duikt op het einde van de 17e eeuw op in Swalmen in de persoon van Henricus Wuts. Hij is dan gehuwd met Agnes Gubbels, dochter van Peter Gubbels alias Op de Berg en wijlen Henrica Winckelmeulen. Bij de dopen van zijn kinderen heet Hendrik echter nog niet Wuts. De geestelijke schrijft de vader van de dopelingen in onder namen als Wertz (1693), Wats (1697), Quats (1701) en Quast (1704). Later zal deze achternaam ook nog worden geschreven als Fuaest en Wots. Al met al geen gemakkelijke familie om uit te zoeken.

  • Commentaar (AJW):
    Er zijn een paar problemen met deze variatie van schrijfvormen. Als de oudste vormen inderdaad Wertz (1693), Waets (1695) en Wats (1697) waren, kunnen we de Q-varianten (Quats, Quast) gevoeglijk als een latere vergissing beschouwen (het zeer afwijkende Quack schijnt niet gedocumenteerd te zijn). Opvallend is de afzwakking van de sterke vocaal (a, ae) naar de zwakke in Wuts, waarbij we misschien moeten denken aan een klank tussen a en u in, iets zoals in het Engels duck.

I. Henricus Wuts (Quack, Quast, Quats, Waths, Wats, Wertz), begr. Swalmen 11-7-1740. Tr. 1) met Agnetis Gubbels, ged. Swalmen 21-11-1660, begr. ald. 21-9-1715, dr. van Petrus Gubbels alias op de Berg en wijlen Henrica Winckelmeulen. Tr. 2) Swalmen 4-6-1716 met Henrica Loijs, ged. Swalmen 2-3-1666, begr. ald. 27-11-1733, dr. van Peter Lowij en Mechtildis Reuten; wed. van Andreas Bongaerts, geh. Swalmen 1-6-1687, begr. ald. 11-5-1715].
Uit het eerste huwelijk:

  1. Petronilla Wertz, ged. Swalmen 18-5-1693 (get. Gisbertus Raemeeckers namens Petrus Gubbels en Sophia Schirpen; dr. van Henricus x Agneta Gubbels), begr. ald. 28-9-1747. Tr. Swalmen 14-5-1716 met Antonius Claessen.
  2. Christianus Wats, ged. Swalmen 27-10-1697 (get. Joannes Gubbels voor Henricus Fosen en Maria van Neer; zn. van Henricus x Agneta Gubbels), verm. begr. ald. 29-10-1702.
  3. Henrica Quats, ged. Swalmen 6-10-1701 (get. Gerardus Wildschuts en Wendelina Stockmans; dr. van Hinricus x Agnetis Gubbels).
  4. Christianus Quast, ged. Swalmen 21-3-1704 (get. Johannes Mevissen en Getrudis Timmermans; zn. van Hinricus x Agnetis Gubbels), verm. begr. ald. 26-8-1747. Tr. 1) Swalmen 14-2-1726 met Anna Maria Buijs, begr. ald. 24-11-1746; 2) Swalmen 8-2-1747 met Sibilla Schrijnewerckers. Volgt II.

Henderick Waets en Agnes Gubbels kopen samen in 1695 een huisplaats op de Kroppestraat in Swalmen, naast de enkele jaren later gebouwde herberg De Zwaan. Dit gedeelte van de Kroppestraat werd later Rijksweg. In de hoofd- en beestenschat van 1712 zien we 'Hendrick Wuts mitte vrouw'; een jaar later heeft hij naast een meid ook nog een knecht. In september 1715 overlijdt Agnes en in juni 1716, enkele maanden na het huwelijk van zijn dochter Petronella, hertrouwt Hendrik met de weduwe Henrica Louijs. De bruid is net 50 geweest en uit dit tweede huwelijk worden dan ook geen kinderen geboren. Hendrik Wuts overlijdt in 1740.

II. Christianus Wuts (Quast), ged. Swalmen 21-3-1704, verm. begr. ald. 26-8-1747, zn. van Henricus Quast en Agnes Gubbels. Tr. 1) Swalmen 14-2-1726 met Anna Maria Buijs, begr. Swalmen 24-11-1746, mogelijk dr. van Petrus Puijs en Eva Kleijn. Tr. 2) 8-2-1747 met Sibilla Schrijnewerckers.
Uit het eerste huwelijk:

  1. Petrus Wuts, ged. Swalmen 5-9-1728 (get. Henricus Wuts en Elisabeth Buijs). Tr. Swalmen 8-5-1757 met Elisabeth Janssens. Volgt IIIa.
  2. Christianus Wuts, ged. Swalmen 5-10-1730 (get. Henricus Coenen en Petronella Wuts), verm. begr. ald. 10-2-1749.
  3. Henricus Wuts, ged. Swalmen 3-1-1733 (get. Henricus Beeck en Elisabeth Heijnen). Tr. Swalmen 22-1-1755 met Joanna Willems. Volgt IIIb.

De jongste zoon uit het eerste gezin, de in 1704 geboren Christianus, trouwt in 1726 met Anna Maria Buijs, die hem drie zonen baart. De middelste, Christiaan genoemd (naar zijn onbekende overgrootvader?), overlijdt op vrij jonge leeftijd, maar zijn broers Petrus en Henricus zetten de lijn voort. Als Anna Maria Buijs in november 1746 overlijdt, hertrouwt vader Christiaan in februari 1747 met Sibilla Schrijnewerckers, vermoedelijk dochter van de pachter van de Houterhof. Het huwelijk, dat in Swalmen plaatsvindt, wordt ook in Roermond genoteerd: Christianus Weuts en Sibilla Schrijnewerckers 'origine ex Swalmen'. Lang zijn beiden niet bij elkaar: Christiaan overlijdt in augustus 1747 of februari 1749 (het is in beide akten niet duidelijk of het om vader of zoon gaat). Zijn weduwe verlooft zich begin 1749 opnieuw maar weigert na drie roepen om te trouwen, waarop de promotor van het bisschoppelijk officialaat een proces tegen haar aanspant.

IIIa. Petrus Wuts (Wuijts, Wutz), ged. Swalmen 5-9-1728, kleermaker 1796, zn. van Christianus Wuts en Anna Maria Buijs. Tr. Swalmen 8-5-1757 met Anna Elisabetha Janssen(s), ged. Swalmen 21-2-1730, overl. ..., dr. van Joannes Janssens en Wilhelmina Spee.
Uit dit huwelijk:

  1. Christianus Wuijts, ged. Swalmen 28-2-1758 (get. Joannes Janssen en Joanna Willems). Tr. Swalmen 10-4-1788 met Sophia Heijnen.
  2. Anna Maria Wuijts, ged. Swalmen 1-8-1760 (get. Hendricus Wuijts en Wilhelmina Spee).
  3. Joanna Wutz, ged. Swalmen 11-4-1763 (get. Conrardus Beaumont en Mechtildis Janssen). Tr. Swalmen 2-5-1786 met Ludovicus Heuts.
  4. Henricus Wuijts, ged. Swalmen 21-3-1766 (get. Antonius Claessen en Cornelia Janssen).
  5. Joannes Wuijts, ged. Swalmen 7-9-1769 (get. Joannes Cox en Cornelia Mooren), bij de volkstelling 1796 inwonend bij zijn vader. Tr. Swalmen 19-11-1807 met Catharina Geraedts.
  6. Jacobus Wuijts, geb. en ged. Swalmen 25-1-1774 (get. Simon Wijnants en Joanna Janssens), bij de volkstelling 1796 inwonend bij zijn vader, overl. ald. 27-12-1842. Tr. Swalmen 10-5-1802 met Mechtildis Heijnen.

IIIb. Henricus Wuts (Wudts, Wuijts), ged. Swalmen 3-1-1733, schoenmaker, zn. van Christianus Wuts en Anna Maria Buijs. Tr. Swalmen 22-1-1751 met Joanna Willems, ged. Swalmen 15-11-1733, overl. ald. 13-2-1788, dr. van Joannes Willems en Maria Sillen].
Uit dit huwelijk:

  1. Christianus Wudts, ged. Swalmen 20-10-1755 (get. Joannes Willems en Sibilla Schrijnewerckers). Tr. 1) Swalmen 2-10-1788 met Maria Catharina Peecx; 2) Swalmen 2-5-1793 met Gertrudis Pijpers.
  2. Petrus Wuijts, ged. Swalmen 24-3-1758 (get. Petrus Wuijts en Maria Syllen). Tr. verm. Swalmen 18-4-1793 met Catharina Pex.
  3. Joannes Wudts, ged. Swalmen 4-7-1761 (get. Silvester Willems en Elisabetha Janssen). Tr. Swalmen 1-5-1786 met Eva Houtmortels.
  4. Henricus Wudts, ged. Swalmen 14-5-1764 (get. Christianus Cupers en Cornelia Mooren).
  5. Arnoldus Wuijts, ged. Swalmen 30-3-1768 (get. Antonius Claessens en Wilhelmina Cuijpers), bij de volkstelling 1796 inwonend bij echtpaar Dercx-Kessels op de Kroppestraat (Jaarboek 16 blz. 69). Tr. Swalmen 3-5-1797 met Catharina Sanders.
  6. Joannes Godefridus Wuijts, geb. en ged. Swalmen 10-2-1772 (get. Petrus Crijnen en Catharina Cuijpers), overl. ald. 5-1-1774.
  7. Henricus Ludovicus Wuijts, geb. en ged. Swalmen 3-1-1775 (get. Gerardus Coonen en Catharina Simons), vermeld als kuiper te Venlo 20-11-1811.

Via schoenmaker Hendrik Wuts en zijn vrouw Joanna Willems wordt de lijn voortgezet; ook zijn broer, kleermaker Peter Wuts en zijn vrouw Elisabeth Janssen, die het ouderlijk huis overnemen, zorgen voor nakomelingen.

Herberg De Zwaan

Helena Huberdina Heijnen (geb. 1826), dochter van Daniel Heijnen (van 1833-1844 burgemeester van Swalmen en eigenaar van herberg De Zwaan), huwt in 1859 Christiaan Wuts (geb. 1834), waardoor dit thans nog bestaande café met toenmalige eigen brouwerij aan de Rijksweg Zuid gedurende twee generaties een nering werd van de familie Wuts.
In 1897 erfde hun jongste zoon Hendrik de herberg. Hij sloot in 1920 de brouwerij en verkocht in 1928 de herberg aan Severinus Geraedts. Deze was verantwoordelijk voor de verbouwing in 1951 van de voormalige schuur (toen paardenstal) tot slijterij. In 1983 werd Café-Zaal de Zwaan gekocht door Th. Mouwens. Met ingang van 1 januari 2009 is De Zwaan eigendom van Woongoed 2-duizend.

Literatuur
  • Giel Geraedts: '"Herberg den Swaen" in Swalmen en de familie Smeets', in: Jaarboek Maas- en Swalmdal 4 (1984).
  • Giel Geraedts: '"De Zwaan" te Swalmen', in: Jaarboek Maas- en Swalmdal 9 (1989).
  • Giel Geraedts: 'De Zwaan in Swalmen en het ankerjaartal 1716', in: MHVS, 13 (1993), nr. 4.
  • Loe Giesen: De Zwaan

Verspreiding

Bij de volkstelling in 1947 komt de naam 53 maal voor. De telefoongids van 1993 laat slechts 22 aansluitingen zien, vooral in Swalmen en Roermond. Het meest recente cijfer is te vinden op [1], waaruit blijkt dat de naam in 2007 in Nederland 68 dragers telde.
De website Stamboomzoeker.nl [2] geeft 27 vermeldingen.

Emigranten

Vanuit Swalmen zijn er ook Wutsen geemigreerd. Roemrucht is Harry Wuts, 'de Sjäök', die kort na de tweede wereldoorlog naar Australie vertrok. Zie ook: André M. Nijssen, De Lange. Tijdsbeeld van het dorpsleven in Midden-Limburg tussen 1930 en 1948, Swalmen: Milieu- en Heemkundevereniging Swalmen, z.j. Zie [3].

De bekendste onder de emigranten is thans de Amerikaanse pharma-chemicus dr. Peter G.M. Wuts.

Er wonen ook Wutsen in Nieuw Zeeland, van wie de herkomst nog niet bekend is.

Verwante familienamen

Het Meertensinstituut geeft van de volgende, mogelijk met elkaar samenhangende achternamen de voorkomens in Nederland in 2007 en 1947. Bijna evenveel als de naam Wuts blijkt Woets voor te komen:

Wuts
in 2007: 68, in 1947: 53
Woets
in 2007: 65, in 1947: 30
Wuits
in 2007: 28, in 1947: 18
Wüts
in 2007: 6, in 1947: 4

De relatie Wuts-Woets is intrigerend. Een Duitse /oe/ wordt in het Nederlands u gesproken, een Nederlandse /u/ in Duitsland als oe.

Woest/Wust

In Venlo bestond in de middeleeuwen een regentenfamilie Woest (ook: Wust). Het is niet ondenkbaar dat de bestaande Swalmense familienaam Wuts daar een variant van is (met metatthesis van de /-st/).
Het Meertensinstituut legt een verband tussen Wust (ü) < Woest, en geeft nog als varianten /afleidingen: Wusten (ü) / Swuste (ü) / Wuestman / Wustlich (ü).

-- Verklaring: 'De woeste', benaming voor een woesteling
-- Naamsvermeldingen en literatuurreferenties :

• Willem Woest, Antwerpen 1392; Jan Wuest, Brussel 1406; Machtelt Woesten, Den Bosch 1444 [WFB].
• Jacob Huge Woest zoon, schepen van Delft, 1409 (archief van het klooster Bethanië in 's-Gravenzande) [Sernee-1920, p 223].
• Jacob Huge Woestz, Maasland 1434 [C. Hoek, 'Bezittingen van de Abdij van Egmond te Maasland', in: OV 44 (1989), p 510].
• Jan Woest, in 1675 meijer op boerderij Kokshuis bij het Koksmaar te Kantens (Groningen); in de nabijheid Woestenhuizen waar eveneens personen met de naam Woest hebben gewoond [Middelstum-Kantens-1981, p 420].
• [R.J. Bakker, Het nageslacht van Jacob Duirts en Geertjen Peters Woest, Groningen 1957].
  • Wüst/Wust[5]:

-- Verklaring: Duitse vorm van ‘’Woest’’: benaming van een woeste (woesteling) of iemand die bij een woestenij woonde.
-- Naamsvermeldingen en literatuurreferenties

• [P.C.C. Stants, Leven uit het verleden. Een eenvoudige sortering van gegevens en dokumentatie welke bekend zijn van de familie Wüst en Stoof, Apeldoorn 1981].

-- Verspreiding
De namen Wust Wüst komen in heel Nederland voor

  • in 2007:
Wüst: 155
Wust: 27
totaal: 182
  • in 1947:
Wust (ü): 147.

De Belgische familienaam Wuyts

Het is niet onwaarschijnlijk dat de Swalmer familienaam Wuts gerelateerd moet worden aan de Belgische familienamen Wuyts en Wuijts. De klankverwantschap is opvallend. Een verdere indicatie hiervoor is, dat ook de naam Wuyts / Wuijts spellingsvarianten heeft gekend als Waets, Wouts, Wauts, Woyts, Wauyts, Weuts, Wuts en Wets. Mogelijk is deze naam oorspronkelijk een patroniem Wouts, afgeleid met een verkorte vorm van Wouter. Dit is weer een variant van Walt(h)er, waarvan als etymologie wordt gegeven waldan-heri: 'heersen-leger'.

Zie ook: Voorouderlijst Wuijts Petrus.

Vergelijk: [6] Parenteel van Antonii (Antonius) WUIJTS (WúYTS) (WOUTS):

  • Paulus WUIJTS (WOUTS), dijkwerker, geboren op 25-01-1782 te Stabroek België, gedoopt op 26-01-1782 te Stabroek België, overleden op 27-01-1848 om 04:00 uur te Bergen op Zoom NB. (...) Waarschijnlijk is binnen Nederland bij dit gezin de naamsverwisseling Wouts/Wuijts/Wuts begonnen, in België was deze verschrijving reeds eerder gaande, men komt daar gezinnen tegen waarbinnen de kinderen Wouts/Wuts/Wouijts of Wuijts heten. Paulus Wuijts heeft 8 kinderen, waarvan een deel met de familienaam Wuijts en een ander deel de naam Wouts draagt. één zoon draagt zelfs de naam Wuts. Er zijn wel aanwijzingen dat in voorgaande generaties de oorspronkelijke naam "WOUYTS" of "WOUIJTS" zou moeten zijn, afstammende uit de omgeving van Lille, vroeg in de jaren 1600, in die periode nederlands talig gebied. Mogelijk is dit de verklaring voor de latere verschrijvingen Wouts/Wuijts/Wuts.

Verspreiding

In België komt de naam Wuts niet voor, maar Wuyts is er behoorlijk frequent: 5820 vermeldingen, vooral in de provincie Antwerpen. Wets haalt een score van 470 (vooral in Brabant, maar ook elders in Vlaams België), en Weuts een aantal van 175 (wederom vooral in de provincie Antwerpen).

Andere varianten zijn tamelijk marginaal: Wuijts 55 (vooral in de provincie Limburg), Wouts 34, Wauts 24, Waets 23. Wuits komt niet verder dan 1 vermelding.

De gegevens zijn gebaseerd op het rijksregister van 1998, zie [7].

Deze Belgische varianten komen in Nederland voor zover bekend niet voor, met uitzondering van Wets, dat in 1947 een score haalde van 36 (merendeels in Noord-Holland, voor een kleiner deel ook in Brabant).

Duitse verwanten

De parallellie met het Belgische Wuyts is interessant. Het is echter nog geenszins aangetoond, dat de naam Wuts van Zuidnederlandse origine is. Gezien de ligging van Swalmen (aan de oostkant van de Maas) kan evengoed, zo niet eerder, aan een oostelijke herkomst gedacht worden. Van 1570 tot 1702 maakte Swalmen, evenals onder meer Beesel en het nu Duitse Elmpt, deel uit van het Spaans gebleven Opperkwartier van Gelre of Kwartier van Roermond. De landen van Gelre en Gulik in de nu Duitse Niederrhein vormden van oudsher het eigenlijke achterland van Roermond en omgeving.

Als de naam een oostelijke herkomst heeft, kan er aan een Duitse vorm Wutz, Wütz, of Wuetz gedacht worden.

Wutz

Van de naam Wutz bestaat een fraaie literaire attestatie. Een novelle van Jean Paul draagt als titel Leben des vergnuegten Schulmeisterlein Maria Wutz in Auenthal. Eine Art Idylle uit 1793. Een recente uitgave hiervan is: Helmut Winter, Deutsche Erzaehlungen. Von Goethe bis Eichendorff, Muenchen: Piper 2004, 111-167. Over deze vertelling bestaat weer secundaire literatuur, onder meer Hans-Josef Ortheil, 'Idylle und Reflexion. Zur Geschichtlichkeit von Jean Pauls "Wutz"', in: Literaturwiss. Jahrbuch der Goerres-Gessellschaft 17, (1976) 83-97. Tertiaire literatuur: R. H. Lass, [Review of:] 'Jean Paul's Schulmeisterlein Wutz by Eva J. Engel', in: The Modern Language Review, Vol. 60, No. 3 (Jul., 1965), pp. 470-471.
De naam is onder meer te vinden in Zuid-Duitsland, maar bijvoorbeeld ook in de Elzas.

Het woord Wutz komt overigens in het regionale Duits van het Rijnland voor in een wat minder fraaie betekenis, namelijk [1] 'zwijn', bijvoorbeeld: Die Wutzen können aber schnell laufen!; [2] 'smeerlap', voorbeelden: Du alte Wutz! ; Du bist eine richtige, kleine Wutz. Zie ook [8].

Wütz

Van de naam Wütz komt heden ten dage althans een vermelding voor in de Selfkant. De naam is echter meer Zuidduits (Tuebingen, Baden).

Verspreiding

Gegevens ontleend aan [9]

  • Wutz

Er zijn in Duitsland 600 vermeldingen in het telefoonboek van de naam Wutz, zodat er in totaal ca. 1600 naamdragers zijn.

Zij wonen in 105 steden en Landkreise. De meeste aansluitingen zijn in Cham, namelijk 159.

Verdere steden of Kreise met grotere aantallen naamdragers Wutz zijn: München (85), Regensburg (20), Kreis München (16), Straubing-Bogen (15), Schwandorf (15), Neumarkt in de Oberpfalz (14), Miltenberg (11), Regensburg (10) en Eichstätt met 9 vermeldingen.

  • Wütz

In totaal 63 vermeldingen, dus ca. 168 personen met deze naam. Zij wonen in 13 steden en Landkreisen. De meeste aansluitingen zijn Tübingen, namelijk 35.

Verdere steden of Kreise met grotere aantallen naamdragers Wütz zijn: Zollernalbkreis (9), Stuttgart (3), Schwarzwald-Baar-Kreis (3), Freudenstadt (2), Freiburg im Breisgau (2), Biberach (2), Reutlingen (2), alsmede Esslingen en Ulm met elk 1 vermelding.

  • Wuetz

Slechts 1 vermelding Wuetz en dus ca. 2 personen met deze naam. Plaats: Ebersberg (Beieren).

  • Wuts

Slechts 1 vermelding Wuts en dus ca. 2 personen met deze naam. Plaats: Ludwigshafen.

Bronnen

Literatuur

Jaarboek Maas- en Swalmdal [10] met index T-Z:

  • Wuts : (1989) 69, (1990) 39, (2001) 33.
Arnold (Arnoldus) - : (1987) 55, (1992) 53, (1996) 69.
Christiaan (Christiaen) - : (1989) 66, 68, 69, 71, (1996) 63, 70, (2001) 33.
H. - : (1989) 69.
Hendrikus (Hendrik) - : (1989) 69, (1996) 63.
Hendrikus Hubertus - : (1989) 66.
Jacobus - : (1996) 69.
Johanna - : (1996) 63.
Joannes - : (1996) 69, 76.
P. - : (1984) 31, (1992) 44.
Peter - : (1996) 69, 74.
Toine - : (2005) 127.
W. - : (2001) 38.
  • Wuts-Heijnen : (1989) 69.
Chr. - : (2001) 33.