Vagebond

Algemene informatie

Met het woord vagebond werden veelal de zwervers en andere ontheemden aangeduid die door armoede, oorlog of andere oorzaak geen thuis hadden. Vaak blijven ze naamloos, maar gehuwde of samenlevende stellen vinden we ook terug in bijvoorbeeld de doopregisters. Vagebonden werden ook wel aangeduid met namen als peregrinus (m) en peregrina (v); soms zien we de aanduiding Aegyptiorum, waarvan ook het Engelse woord gypsy is afgeleid. Niet altijd is daarmee duidelijk of het inderdaad gaat om zigeuners, die kozen voor een zwervend bestaan, of om avonturiers of arme sloebers en geestelijk gehandicapten die aan hun lot waren overgelaten. Sommige zwervers bleven jarenlang bij een gemeenschap rondhangen tot ze er overleden en een enkeling waarvan de herkomst onbekend was liet zich er op volwassen leeftijd dopen. Voor genealogen zijn zwervende mensen een zeer moeilijke groep.

Met name op het eind van de 18e eeuw nam het aantal ontheemden sterk toe door de vele oorlogen die overal werden gevoerd. Het Hof van Gelder in Venlo nam al in 1773 maatregelen om vagebonden uit het ambt Montfort, met name te Beesel, te verdrijven. In de gemeenterekening van Beesel vinden we een betaling aen den Heere landscholtis Pollart voor het biewoonen der vaegebontsjaagt over 1793.

Verklaring over toezicht op vagebonden en vreemdelingen, Swalmen 1722

Schepenen en gezworenen van de heerlijkheid Swalmen en Asselt oorkonden ingevolg ordonnantie van het Hof d.d. 20 oktober 1722, dat de plakkaten van 10 en 23 oktober 1713 en van 23 september 1719 voor zover mogelijk door hen zijn nageleefd en nog worden nageleefd, uitgezonderd dat zij, ingevolg het laatstgenoemde plakkaat sedert augustus 1722 geen patrouilles of nachtwachten meer hebben kunnen houden daar eenieder zijn zaaigoed en akker in acht moest nemen. Er is evenwel aan geen enkele vagebond of vreemdeling zonder paspoort toestemming verleend om hier te overnachten. Oorkonders hebben zelfs gezien dat de scholtis diverse malen enkele van deze personen met stokslagen het dorp heeft uitgejaagd. Tevens oorkonden zij dat zij vanaf heden de patrouilles en nachtwachten zullen hervatten en zich voortaan zullen richten naar de plakkaten.

Vermeldingen van vagebonden in de registers van dopen, trouwen en begraven

dopen

• Franssen, Anna Maria, dochter van wijlen de zwerver Joannes Franssen en Helena Sebastiaens. Getuigen: Arnoldus Meuter, koster, en Gertrudis Maria, eveneens zwerfster en moeder van Helena ('Baptisata est Anna Maria filia posthuma vagabundorum scilicet Joannis Francisci et Helenae Sebastiani ut refertur, susceptores fuerunt Arnoldus Meuter custos et Gertrudis Maria etiam vagabunda et mater puerperae').
• Frissen, Joannes, ged. Belfeld 19-4-1734 als zoon van Maria Frissen 'quae numerata inter vaga venit in Belfelt ibique peperit'. Getuigen: Joannes Hoben vervangen door Wilhelmus Josten en Margarita Wolffers.
• Janssens, Elisabetha, ged. Asselt 24-3-1731 als dr. van Albertus Janssens en Maria Dericksen, zwervende ouders. Getuigen: Henricus Coenen, koster, en Eva Luren, vagebonde.
• Metz, Maria, ged. Beesel 25-1-1773 als dr. van Joannes Jacobus Metz en Maria Smets ('ut allegaverunt', 'vagabundorum'). Getuigen: Joannes Meuter en Maria Derthoo.
• Simondus, Henricus 'ex turba vagabundorum vulgo Aegyptiorum filius, ut ferunt, Henrici Simondus et Mariae Toe..., susceptores fuerunt Joannes et Maria Gertrudis, Aerqui ex turba Aegyptiorum'.
• NN Elisabeth, ged. Swalmen 16-2-1774 'sub conditione': Elisabeth 'vulgo dicta Dick Libeke quae sensibus destitut per multos annos hac in parochia vagata est cujus origo ignotatus'. Getuigen: Sebastianus Heijnen en Magaritha Heijnen.

trouwen

• Henricus de Boeck uit Antwerpen (Antverpiensis) en Anna Maria Hoogesteen uit ... (Embricencis), zonder vaste woonplaats (vagi). Gehuwd Beesel 22-3-1738 met speciale toestemming van de bisschop van Roermond. Getuigen: Reinerus Alarts en Catharina Mantels.

begraven

• Bars, Anna Catharina, "vaga" (zwervend) echtgenote van Henricus Laeren; plotseling overleden en begraven Beesel 12-10-1743.
• Laumen, Anna, uit Kirckhoven, zwervend en onnozel ("vaga et fatua"), overl. Beesel 19-10-1726.
• Schmitt, Anna Catharina, zwerfster en bedelares ("vaga et peregrina"), echtgenote van Gerardus Nobel, "iuxta testimonium matrimoniala datum ab amplissimo d(ominus) Wierix christianitatis Crickenbecannae decano datum 17 januari 1727", overl. Beesel 26-1-1729.
• NN NN, zieke zwerfster uit Breda, 'vagabunda occasionaliter hic infirmata obijt, dicitur esse Bredana', begr. Swalmen 9-12-1727.
• NN NN, kind van rondzwervende bedelaars ('mendici vagabundi'), begr. Swalmen 5-7-1737.
• NN NN, kind van zwervers uit Suchtelen ('infans vagus ex Suchtelen'), begr. Swalmen 8-12-1759.