Vaals

Uit Genealogie Limburg Wiki
Versie door Ron4 (overleg | bijdragen) op 1 mei 2013 om 19:48 (→‎Archieven)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)

Algemene informatie

Vaals (in de eigen streektaal, het Völser-plat, Vols genaamd) is een plaats én gemeente. Zij ligt aan de Rijksgrens van Nederland, vlak ten westen van de Duitse stad Aken.

Limburg > Vaals [Google Maps - Vaals]

Kernen

In de gemeente Vaals liggen vier dorpen en negen buurtschappen en gehuchten.

Dorpen en gehuchten

Aantal inwoners per woonkern op 1 januari 2005:

Nederlandse naam Limburgse naam Aantal
Vaals Vols 7360
Vijlen Viele 1340
Lemiers Lemieësj 780
Holset Hozelt 160
Camerig Komeresj 80
(Bron: CBS)

Buurtschappen

Naast deze officiële kernen bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:
Cottessen, Harles, Mamelis, Melleschet, Oud Lemiers, Raren, Rott, Wolfhaag


Geschiedenis

Vaals is al heel lang bewoond. Bij het Vijlenerbos in de gemeente Vaals zijn grafheuvels gevonden uit de Bandkeramiekcultuur (tussen 5300 en 4900 voor Christus), en bij Lemiers resten van Romeinse villa's. In documenten wordt Vaals voor het eerst genoemd in 1041. De plaats heet dan Vals of Vallis, wat dal betekent. Destijds schonk keizer Hendrik III goederen (land) aan het St. Adelbertstift in Holset, Lemiers, Vijlen en Mamelis. Om deze landerijen te onderscheiden van het land in Aken werd er gesproken van "in Vallis" (in het dal) en op de berg (Aken). In die tijd lag het centrum van de huidige gemeente Vaals dus niet in de plaats Vaals, maar in het dorpje Holset waar ook een hoge rechtbank gevestigd was. Van de lagere rechtbanken (laatbanken) in Vaalsbroek, Vijlen en Einrade kon men in Holset in hoger beroep gaan.

Daar Vaals gelegen was aan zogenaamde heerbanen die liepen van Aken naar Maastricht en van Rolduc naar Moresnet zagen de Vaalsenaren regelmatig legers voorbij trekken die Vaals niet onberoerd lieten. In de strijd tegen de Spanjaarden trokken de troepen van Willem van Oranje in 1568 richting de Maas door Vaals en plunderden de St. Pauluskerk.

Vele gegoede burgers vestigden zich nadien in Vaals en zorgden ervoor dat het een welvarende industrieplaats werd. Een van deze fabrikanten was de familie Von Clermont, die zich vanuit Aken hier in 1761 vestigde en een beroemde lakenfabriek oprichtte met afnemers in Pruisen, België, Oostenrijk, Frankrijk, Polen en zelfs Rusland. De Tsaar van Rusland, Peter de Grote, was in 1717 te gast bij de Von Clermonts. In een later stadium (1803 heeft ook keizer van Frankrijk Napoleon Bonaparte met zijn gemalin Josephine de Beauharnais Vaals en omstreken bezocht en de nacht verbracht in het buitenverblijf Kasteel Bloemendal van de familie Von Clermont.

Officieus werd Vaals in 1815 door toenmalig gouverneur Sack in bezit genomen als deel van het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden. Vaals moest zich op Holland gaan oriënteren en voortaan in het Nederlands corresponderen.


Vierlandenpunt

Tijdens het Weense Congres werd besloten dat Aken (en het Duitse Rijnland) bij Pruisen en dat Vaals (met Limburg) bij het Koninkrijk der Nederlanden gevoegd zou worden. Toen België zich in 1830 onafhankelijk verklaarde, behoorde Vaals van 1830 tot 1839 bij België. Vanaf 1839 kunnen wij in het Vaalser Preusbos spreken van een Viegrenzenpunt met de grenzen van Pruisen, Nederland, België en Neutraal-Moresnet. Wij mogen echter niet spreken/schrijven over een Vierlandenpunt, want Neutraal-Moresnet was niet gelijkrangig aan de overige drie landen. Met andere woorden: Neutraal-Moresnet beschikte weliswaar over een tricolore met de kleuren ZWART-WIT-BLAUW, maar beschikte niet over een staatshoofd, senaat en/of regering. In Vaals herinnert de straatnaam Viergrenzenweg, aan deze curieuze toestand die van 1839 tot 1919 duurde. Omdat Duitsland de Eerste Wereldoorlog verloor, kwam in 1919 Neutraal-Moresnet bij het koninkrijk België. Toen veranderde de naam van de plaats in Kelmis of La Calamine. Bij het politieke drielandenpunt in het Vaalser Preusbos, werden in het belang van het toerisme, de grenzen tussen België, Duitsland en Nederland visueel herkenbaar gemaakt. Normaal gesproken is een landkaart nodig om grenzen zichtbaar te maken, maar bij het Drielandenpunt is de grens tussen Nederland en Duitsland, thans nog steeds zichtbaar door de zich parallel aan de grensweg bevindende overblijfselen van de Landgraben. Met de aanleg van de Landgraaf werd in 1419 begonnen. In dat jaar werd Filips de Goede hertog van Bourgondie en in zijn veroveringsdrang stond ook Aken op het verlanglijstje. Reden voor de Akenaren om een 70 km lange ringgreppel om hun rijk te graven. Reeds in 1386 werden grensmarkeringen geplaatst. Het waren 94 grensstenen, die voorzien waren van een rijksduitse adelaar. Van deze bijzondere grensstenen, zijn er thans nog 20 over. Nummer 16 staat op de Schornkopf, in de buurt van de Wilhelminatoren, nummer 17 staat bij de Kleine Wacht Akenerstraat in Vaals, nummer 18 staat tegen het historisch zaalkerkje van Oud-Lemiers, nummer 19 staat in het Mamelisser Loch en nummer 20, die op 15 april 2000, door heemkundige Hans Hermans, tussen een hoop puin in de buurt van het toen in aanbouw zijnde industriepark Avantis gevonden werd, staat thans naast de politieke grenspaal met NL/D nummer 212.

Terug naar Vaals. Door toenemende concurrentie en door politieke afsluiting van het Duitse en Belgische achterland liep de industrie vanaf 1840 sterk terug in Vaals. Van een welvarende industrieplaats werd Vaals in die jaren meer een ontspanningsoord voor Akenaren met Monte Carlo-allures, omdat het ook berucht werd door de speelbanken (huidige casino's). Er werd gesproken van het "Vaalser Paradies". Om de industrie en het toerisme weer op gang te brengen, werd in 1922 een trambaan geopend tussen Wijlre, Vaals en Aken. In 1924 werd deze uitgebreid naar Maastricht.

Literatuur

Archieven

  • De katholieke Doop- Huwelijks- en Overlijdensregisters beginnen in 1600 (parochie H. Paulus).
  • De protestantse (hervormd) Doop- en Huwelijksregisters beginnen in 1613 en de Overlijdensregisters in 1748.
  • De protestantse (evangelisch luthers) Doopregisters beginnen in 1669, Huwelijksregisters in 1671 en de Overlijdensregisters in 1688.
  • De protestantse (Waals hervormd) Doopregisters beginnen in 1641, de Huwelijksregisters in 1663 en de Overlijdensregisters in 1743.

Zie verder deze link DTB-registers en Burgerlijke Stand.

Externe links