Anonieme gebruiker

Wijzigingen

Uit Genealogie Limburg Wiki
10.361 bytes toegevoegd ,  19 jun 2015 19:07
==Algemene informatie==
[[Afbeelding:Wapen Geleen Oud.jpg|thumb|200px|Wapen van Geleen, tevens voormalig gemeentewapen]]

'''Geleen''' ([[Limburgs]]: ''Gelaen'') is een voormalig dorp en voormalige gemeente in de Nederlandse provincie [[Limburg]]. Het is nu een stad met bijna 33.000 inwoners. Vóór 1795 behoorde Geleen tot het [[Land van Valkenburg]].

Zij dankt haar naam (oorspronkelijk ''Op-Geleen'') aan haar ligging bij de ''Geleen'' of [[Geleenbeek]], die de oostgrens van de gemeente vormde <ref> Zie Prof dr. Arthur Schrijnemakers: 'De plaats Geleen aan de rivier Geleen' (I en II), (Tijdschrift van de) ''Heemkunde vereniging Geleen'', 1979-1 blz. 12 en 1980-1, blz. 5.></ref>. De gemeente omvatte de vroegere kernen Oud-Geleen, Lutterade, Krawinkel, Spaans Neerbeek en Daniken, en besloeg een grondgebied van 1220 ha.
Op 1 januari 2001 werd Geleen met [[Sittard]] en [[Born]] samengevoegd tot de nieuwe gemeente [[Sittard-Geleen]].

==Geschiedenis==
===Oude geschiedenis===
Geleen, vanaf het midden van de twaalfde eeuw al vermeld als ''Glene'' en ''Opgelene'', was aanvankelijk alleen een kerkdorp. Met de benaming Opgeleen duidde men in de Middeleeuwen een groot gebied aan, waartoe onder andere een deel van het huidige [[Spaubeek]] (de buurtschappen Hobbelrade en Hoeve). De te Hoeve-Spaubeek gelegen pachthoeve Genhoof stond in oorsprong bekend als de "Hof tot Geleen". In het kerkdorp Geleen lagen voorheen o.a. de grote pachthoeven Heimstenrade en Beekhoven. De geschiedenis van Geleen werd belangrijker toen de plaats in 1557 een eigen heerlijkheid ging vormen met het dorp Spaubeek. Het bij Hobbelrade gelegen kasteel Sint-Jansgeleen ging fungeren als heerlijkheidszetel. Aangezien de eigenaren van dit kasteel -de familie Huyn van Geleen- afstamden van de oude heren van Schinnen, werden de heren van (Sint-Jans)Geleen eveneens leenheren van een aanzienlijk aantal leengoederen in de heerlijkheid Schinnen. In 1654 werd Geleen verheven werd tot graafschap. Deze heerlijkheid behoorde na de Tachtigjarige Oorlog tot de Spaanse [[Landen van Overmaas]]. Van 1713 tot 1794 viel Geleen bestuurlijk onder Oostenrijk, dat de Zuidelijke Nederlanden beheerste, en vervolgens tot 1815 onder Frankrijk. Na het Ancien Régime en de [[Franse tijd]] bleef Geleen meer dan een eeuw lang een dorpje, of eigenlijk drie, inclusief de gehuchten Lutterade en Krawinkel.

===Mijngeschiedenis===
[[Afbeelding:Geleenmijn.jpg|thumb|400px| Staatsmijn Maurits in 1950]]

Geleen kwam zeer snel en spectaculair tot ontwikkeling als industriegemeente na de bouw van de kolenmijn Staatsmijn Maurits, waarmee in 1915 in het gehucht Lutterade werd begonnen en die weldra de modernste van Europa zou worden. Het aantal inwoners steeg explosief. In zestig jaar tijd nam de bevolking toe tot het tienvoudige. In 1920 waren het er nog slechts 4.000, tien jaar later al 12.000, in 1955: 25.000, in 1980: het hoogste aantal, 40.000, om nadien door vergrijzing weer te dalen tot 33.000 in 2005.

===Groei en bloei===
Geleen, en aanvankelijk vooral Lutterade (waarnaast de nieuwe wijk Lindenheuvel werd gebouwd), werd het bloeiende centrum van de zogeheten [[Westelijke Mijnstreek]], thans nog een streekgewest. Als jonge, dynamische industriestad en economische motor van de regio met veel import van hoger kaderpersoneel stak Geleen weldra het naburige Sittard, vanouds een levendige, historische stad en marktcentrum, maar met veel minder groeipotentieel, naar de kroon. De verhoudingen tussen beide zo geheel andere zusterstadjes werden lange tijd gekenmerkt door een grote onderlinge rivaliteit en naijver. Een fusievoorstel om van Geleen en Sittard één mijngemeente te maken strandde in de jaren '20 na felle protesten vanuit Geleen. Ook in 2000 werd er in Geleen fel geprotesteerd tegen de fusieplannen, maar dit keer mocht het niet baten.

===Na de mijnsluiting===
De Staatsmijn Maurits, in exploitatie genomen in 1924, was na een stormachtige expansie een halve eeuw later ook de eerste van de Nederlandse steenkoolmijnen die gesloten werd (1967). Een chemische reus kwam er als dochterindustrie voor in de plaats. Zoals tevoren Geleen en Maurits bijna synoniemen waren, zo waren dat sindsdien ook weer Geleen en DSM, althans tot aan de ontwikkeling van het huidige Sittard-Geleense industriecomplex Chemelot. Geleen was en bleef het centrum van de zware industrie in Limburg.

===Verdere belangwekkende zaken over Geleen===
''Dagboek van een herdershond'', de bekende televisieserie uit de de jaren '70, speelde zich af in het Geleen ten tijde van de opkomst van de mijnindustrie in Limburg, maar werd opgenomen in [[Eijsden]]. De serie was gebaseerd op een boek van de Sittardse pater Jacques Schreurs.
Geleen is verder bekend als de bakermat van het betaald voetbal in Nederland, door de oprichting van het roemruchte Fortuna '54, die later met de Sittardse club Sittardia fuseerde tot Fortuna Sittard, en ook als bakermat van Pinkpop, het oudste popfestival van Europa, dat in 1970 voor de eerste keer werd georganiseerd in het Sportpark van Geleen, maar eind jaren '80 verhuisde naar [[Landgraaf]].
Verder wordt in Geleen jaarlijks de ''World Town Fair'' gehouden, de op één na grootste kermis van Nederland. De naam ''Wereldstad'' neemt Geleen ook aan in carnavalstijd.

===Tweede wereldoorlog===
Door een vergissing bij slecht weer van de geallieerden werd Geleen op 5 oktober 1942 gebombardeerd in plaats van het doelwint Aken. Die avond vanaf circa 22.15 uur vielen er 83 doden en 22 zwaargewonden. 59 woningen lagen helemaal in puin, 227 huizen bleken ernstig beschadigd (later moesten er nog 103 worden gesloopt), terwijl 528 woningen lichtere schade opliepen en nog eens 1728 huizen glasschade hadden. Een kleine drieduizend Geleners raakten dakloos. Vooral de Eindstraat, Groenstraat, Minister Ruysstraat, Rijksweg-Zuid, Geenstraat, Annastraat en Romaniestraat kregen de volle laag van het bombardement.

===Historische bezienswaardigheden===
* Complex van het vroegere Kasteel Jansgeleen, met ruïne van het slot, gerestaureerde en bewoonde voorhof (kasteelhoeve met voormalige pachterswoning) en watermolen (Sint-)Jansmolen, even ten zuidoosten van Geleen, op grondgebied van de gemeente Beek.
* Sint-Janskluis
* Monument in de Geenstraat [http://www.knr.nl/default.asp?niveau=2&id=133&nieuwsbericht=232] (bij NS-station Geleen-Lutterade) ter herinnering aan de martelares zuster Aloysia, de joods-katholieke Louise Löwenfels [http://www.katholieknederland.nl/actualiteit/print/detail_objectID581777.html]. Het monument staat op de plaats waar indertijd het klooster van de zusters stond. De zusters Arme Dienstmaagden van Jezus Christus hebben nog steeds een communiteit in Geleen [http://www.knr.nl/default.asp?niveau=2&id=132&member=116].

==Bronnen==
De oude schepenbanksarchieven van Geleen berusten grotendeels in het [[Regionaal Historisch Centrum Limburg]] te Maastricht en enkele stukken in het Stadsarchief Sittard-Geleen.

De archieven van de parochies (Oud-)Geleen en Lindenheuvel berusten in het [[Stadsarchief Sittard-Geleen]] te Born. Zie ook deze link [http://www.genver.nl/lb/dtb0906.htm DTB-registers] en [http://www.genver.nl/lb/bs0906.htm Burgerlijke Stand Geleen].

De oudere gemeentelijke archieven berusten in het Stadsarchief Sittard-Geleen te Born.

===DTB-registers===
De kerkelijke registers van de oude parochie Geleen (St. Marcellinus en Petrus) beginnen in 1605. Het huwelijksregister van 1605-1654 vermeldt echter niet de trouwdata. De registers t/m 1796 zijn in fotokopie te raadplegen in het Regionaal Historisch Centrum Limburg te Maastricht en op microfiches in het Stadsarchief Sittard-Geleen te Born. Op beide plaatsen zijn tevens de volgende alfabetische klappers aanwezig:
* Klapper op de RK Dopen 1605-1796
* Klapper op de RK Huwelijken op naam bruidegom 1605-1796
* Klapper op de RK Overlijdens 1605-1796
In Born is tevens beschikbaar:
* Klapper op de RK Huwelijken op naam bruid (2002) 1605-1796
* Klapper op de RK Huwelijken op naam bruidegom (2002) 1605-1796
* Klapper op de RK Overlijdens (2002) 1605-1796
In 1862 werd een tweede parochie opgericht op Geleens grondgebied, waarvan de kerk tussen de kernen Lutterade en Krawinkel kwam te staan. Na de opkomst van de mijnindustrie volgden meerdere parochies en ook protestantse kerken. Tegenwoordig heeft Geleen tevens een moskee.

===Burgerlijke Stand===
De burgerlijke stand van Geleen begint in 1797. De registers zijn op microfiche te raadplegen in zowel het Regionaal Historisch Centrum Limburg te Maastricht als in het Stadsarchief Sittard-Geleen te Born. Op beide plaatsen zijn tevens de volgende alfabetische klappers aanwezig:
* Klapper op de Geboorten 1797-1912
* Klapper op de Huwelijken 1797-1912
* Klapper op de Huwelijken 1913-1940
* Klapper op de Overlijdens 1797-1912
* Klapper op de Overlijdens 1913-1952
* Klapper op de Overlijdens 1953-1984
De huwelijksbijlagen zijn, evenals de memories van succie, alleen in Maastricht beschikbaar.

==Noot==
<references/>

==Literatuur==
*M.J.H.A. Schrijnemakers, m.m.v. J.J.G. Ramaekers 1998: ''Geschiedenis van Geleen. Deel I: Van het begin van de Prehistorie tot het einde van de Franse Periode (1814).''
*M.J.H.A. Schrijnemakers 2005: ''Geschiedenis van Geleen. Deel II: Van het vertrek der Fransen tot de aanleg van de Staatsmijn Maurits (ca. 1920)''. Geleen: Stg. Cultureel-Historische Uitgaven.
* R.J.P.M. Vroomen ''Geleen in oude ansichten'' 2 delen.
*[http://opc4.kb.nl/DB=1/SET=91/TTL=1/CMD?ACT=SRCHA&IKT=8866&SRT=RLV&TRM=geleen Overzicht van literatuur over Geleen in de Koninklijke Bibliotheek (KB).]

==Externe links==
*[http://www.stadsarchief-sittard-geleen.nl/index/stadsarchief_nl/inhoud/php_geleen.php Geschiedenis Geleen op website Stadsarchief Sittard-Geleen]
*[http://genealogie.hassing-online.nl/viewpage.php?page=geleen.htm&title=Geschiedenis%20van%20Geleen Overzicht van de geschiedenis van Geleen tussen 1200 en 1788]
*[http://www.heemkunde-geleen.nl/ Website van Heemkunde Vereniging Geleen]
*[http://www.sittard-geleen.nl Website gemeente Sittard-Geleen]
*[http://nl.wikipedia.org/wiki/Geleen Artikel over Geleen op Wikipedia]
*[http://www.janhofstee.tk Website met online bidprentjes, van Oorlogslachtoffers - mijnongevallen en prentjes uit Geleen]

[[Categorie:Landen van Overmaas]]
[[Categorie: Departement van de Nedermaas]]
[[Categorie: Gemeente Sittard-Geleen]]
24.518

bewerkingen