Rechtspraak

Uit Genealogie Limburg Wiki

Algemene informatie

 
Galg en rad in Swalmen, 17e eeuw

Rechtspraak en gerechtelijke archieven vormen een belangrijke bron van genealogische informatie. Helaas zijn deze bronnen voor de meeste plaatsen minder toegankelijk dan bijvoorbeeld kerkregisters of de boeken van de Burgerlijke Stand. Daardoor laten veel genealogen ze links liggen. Dat is begrijpelijk maar ook jammer. Enige kennis van de rechtspraak is nodig om veel oude akten juist te kunnen interpreteren. Daarnaast bieden de gerechtelijke archieven veel gegevens over het doen en laten van onze voorouders en (uniek!) soms zelfs hun gevoelens.

De schepenbank was tot het einde van de 18e eeuw verantwoordelijk voor de rechtspraak. De rechtsprekende taak was te verdelen in criminele zaken, civiele zaken en voluntaire ofwel vrijwillige rechtspraak. Naar gelang aard en ernst van een zaak wordt daarnaast onderscheid gemaakt tussen lage, middelste en hoge rechtspraak. De rechtsgang was gebaseerd op gewoonterecht, aangevuld door latere ordonnanties van hogere overheden. Veel kleinere schepenbanken hadden slechts de lage rechtspraak. Voor middelste en hoge rechtspraak was dan de drossaard van het gebied verantwoordelijk.

lage rechtspraak

Hieronder verstaat men de vrijwillige en civiele rechtspraak en rechtspraak naar aanleiding van kleinere overtredingen die kon worden afgedaan met een boete.

Bij de vrijwillige rechtspraak ging het om handelingen met rechtsgevolgen zonder dat er sprake was van een geschil. Transporten en schuldbekentenissen, openbare verkopen, verhuren en verpachtingen, erfdelingen en testamenten en dergelijke werden pas rechtsgeldig als ze voor een schepenbank (gewoonlijk voor twee schepenen) waren gepasseerd.

Het voogdij- en boedelbeheer was ook een belangrijke taak van de schepenbank. De schepenen waren hoogste voogden van alle weeskinderen en hielden toezicht op het beheer van weesgoederen. De voogden legden de eed af tegenover schout en schepenen. Nadat zij waren aangesteld, werd er een boedelinventaris opgemaakt. De voogden moesten tot de wees volwassen was verantwoording afleggen door middel van zogenaamde voogdijrekeningen.

middelste rechtspraak

De middelste rechtspraak is een wat vaag gebied, waarbij in ieder geval lijfstraffen konden worden toegepast. In een akte over Swalmen uit 1378 wordt de middelste rechtspraak daar omschreven als het recht om te richten tuschen hals unnd buick. Gewoonlijk betreft het criminele zaken en zaken als vechtpartijen waarbij werd geslagen of gestoken.

hoge rechtspraak

Als een heer de hoge rechtspraak uitoefende had hij de bevoegdheid tot het stellen van de doodstraf op zware misdrijven, de zogenaamde halsmisdrijven. In een gebied met dorpen zonder eigen hoge rechtspraak berustte dit recht bij de drossaard. Halsmisdrijven konden worden gestraft door bijvoorbeeld ophanging of onthoofding, eventueel voorafgegaan door zware lijfstraffen zoals radbraken: vastgebonden op een karrenwiel werd de veroordeelde met stokken geslagen waarbij zeer pijnlijke breuken en zware inwendige verwondingen konden ontstaan.

Juridische termen en begrippen

Externe links