Ontginning

Uit Genealogie Limburg Wiki
Versie door Loe Giesen (overleg | bijdragen) op 19 sep 2008 om 16:40
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)

Algemene informatie

Een ontginning is een tot weiland of akkerland gemaakt stuk woeste grond (vaak moeras, heide of bosgebied). Al vele eeuwen lang wordt natuur ontgonnen en dienstbaar gemaakt aan de mens. Oude ontginnningen zijn vaak herkenbaar aan een naam eindigend op rode, roy of ray. Ook nu nog spreken we wel van rooien. Over vroege ontginningen vinden we slechts sporadisch historische informatie.

Voor genealogen met voorouders wonend in een relatief latere ontginning kunnen de overdrachtsregisters en rekeningen van de schepenbank soms extra informatie bevatten. Zo worden de aankopers van gemeentegrond veelal met naam genoemd. Soms ook treffen we meer algemene akten aan die wat meer licht op de zaak rond bepaalde ontginningen werpen.

Resolutie betreffende de openbare verkoop van onbenutte gronden, om de opbrengst te benutten voor o.a. versteviging van Maasoevers en verbetering van de cultuurgronden, Venlo maandag 15 mei 1786

Extract uit de resolutiën van de Raaden van Staate der Vereenigde Nederlanden. Op het voorstel van de thesaurier-generaal van het bisdom is na beraad goedgevonden om de magistraten en gerechten van de steden en plaatsen in het Overkwartier van Gelderlandt te authoriseren om gedurende het lopend jaar zo veel van hun 'incult leggende heiden en sompagtige landen en plaatsen' die niet volstrekt noodzakelijk worden geoordeeld tot het weiden van beesten of schapen of tot verbetering van de reeds gecultiveerde landerijen, te mogen verkopen met vrijdom van de schatting, tienden en andere lasten gedurende een tijd van 25 jaren, in te gaan op 1 januari 1787 en zelfs met een dusdanige vrijdom gedurende 30 jaren voor zover van deze onbebouwde landerijen wordt bewezen dat ze binnen de tijd van 3 jaren en dus voor 1 januari 1790 dadelijk en behoorlijk zijn 'opgebroken', bezaaid, beplant of bepoot, met dien verstande echter dat alle landerijen die na 10 jaar en dus uiterlijk 1 januari 1797 nog niet behoorlijk zijn 'ingestoken', bezaaid of bepoot, zonder enige vergoeding weer aan de verkopers zullen vervallen.

Verder is besloten dat alle verkoopvoorwaarden die door de magistraten en gerechten worden opgesteld, ter goedkeuring moeten worden voorgelegd aan het Hof van het Overkwartier van Gelderlandt. Verschillen hierover die zouden ontstaan tussen de magistraten of regenten onderling of met geërfden en anderen, moeten eveneens voor het Hof worden gebracht om daar zonder kosten voor de gemeenten te worden behandeld. Alle leges of salariskosten wegens de transporten etcetera moeten worden betaald uit een heffing ten laste van de aankopers van 1 stuiver boven op iedere gulden van de koopsom. Al deze inkomsten moeten worden verantwoord in de eerstvolgende rekening.

In de gemeenten waar geen genoegzaam hout in voorraad is tot het leggen van de nodige kribben tegen 'den aandrang der rivieren', zal de opbrengst moeten worden besteed 'tot het breeken, inplanten of insaajen van het nodige houdtgewas'. Andere gemeenten gebruiken de opbrengst voor de aflossing van leningen of aan andere bestedingen ter goedkeuring van de Raad.

Van de opbrengsten moet verder, na aftrek van kosten, eenvierde gedeelte worden afgegeven aan die naburige gemeenten die aan de verkochte heide of andere 'inculte' gronden samen met de gemeente waarin deze gronden gelegen zijn, het Jus Compascui [gemeenschappelijk weiderecht] bezitten, het Recht van Haggen en Vlaggen of enig ander Jus Superficiei.

Tenslotte is goedgevonden om het voornoemd Hof in het Overkwartier van Gelderlant aan te schrijven en te gelasten om de grootst mogelijke zorg te betrachten bij de aankondiging en verkoop van de onvruchtbare gronden zodat alles in het voordeel van de gemeenten wordt gedaan en om misverstanden bij de gemeenten over het gebruik van gemeentegronden, na afweging van de magistraten, regenten, geërfden en particulieren, op te lossen en daarmee 'in allen opsigte de culture en verbeteringe der gemeentens in het voorschreven Overquartier op de meest geschikte wijze te bevorderen'.

Voorbeeld van voorwaarden voor een ontginning, Beesel 30 augustus 1786

Condities en voorwaarden waaronder geërfden, schepenen en verdere regenten van de gemeente Beesel, met toestemming van de heren Raden van Staaten der Vereenigde Nederlanden, na behoorlijke publikatie luidens relaas van de bode, voornemens zijn om over te gaan tot de openbare verkoop met de stokkenslag aan de meestbiedende, van het Witze Weerdtje, de Ohe, een gedeelte van het Hoesterbroek, een 'streek' heide richting Rijkel en andere gronden nader vermeld in het rapport van de geconstitueerde commissarissen op de algemene vergadering en geërfdendag.

  1. de aankopers van de heide en onbebouwde gronden zullen gedurende 30 jaren vrijdom van schat, tiende en andere lasten genieten, onder voorwaarde dat de aankopers de door hen aangekochte percelen voor 1 januari 1790 zullen hebben ontgonnen ('opgebrooken'), bezaaid, bepoot, beplant of anderszins behoorlijk in cultuur hebben gebracht;
  2. van degenen die dit na tien jaar, te weten voor 1 januari 1797, nog niet hebben gedaan, zal de grond zonder enige vergoeding terugvallen aan de gemeente;
  3. de grasgewassen zullen worden verkocht in halve boenders zoals deze zijn afgemeten, met het recht van aanwas zoals nader vermeld in het rapport onder nummer 1 en onder de voorwaarden daarin vermeld. Zowel de grasgewassen als de heide zullen na het aflopen van de vrijdom worden aangeslagen in de klasse nieuw licht - in de marge: de aankopers van grasgewas of een gedeelte daarvan, zullen moeten bijdragen in de aanleg van kribben of batten; bij verwaarlozing hiervan zal het vereiste bat of kribwerk worden aangelegd door de gemeente op kosten van de gezamenlijke aankopers. De grasgewassen, die per morgen of per halve boender zullen worden verdeeld en aangeboden, moeten tevens en masse worden aangeboden en verblijven aan de meestbiedende. Om 'alle gevaar van meropolie [monopolie?] en arglistigheyd' te voorkomen, zullen de verkopers zich na verkoop een uur beraad reserveren om te zien of de geboden koopsom zoveel bedraagt dat deze bij een jaarlijkse rente van 3% evenveel opbrengt als de landerijen thans en voorheen, gerekend over het gemiddelde van de afgelopen tien jaren, zouden hebben opgebracht indien deze zouden worden verpacht;
  4. de heide zal insgelijks worden verkocht in halve boenders. Degene aan wie een kavel is verbleven, heeft tevens het voorkeursrecht om meerdere halve bunders dan wel het gehele perceel voor een gelijke koopprijs te aanvaarden - in de marge: 'dat die geenen dewelke een daghuur der huysen sullen willen stellen als dan ter plaetsen daar geërfdens en regenten sullen goedvinden gratis sullen worden toegemeten twee morgen waar van bij vervolg van expiratie van de vrijdom alleen de schattingen van een en een halve morgen sullen bijbrengen. Dat die geene welke een notabile district heyde syllen hebben aangekocht en eene grootere behuysinge voor een akkerman met een paart of os sal laeten stellen, gratis sal worden toegemeeten vier morgens waar van naar verstrijk des vrijdoms aan schad sal betaalen ten advenante van twee morgens. Dat die geene dewelke sullen aanneemen op hunne aangekogte heyde te stellen een pagthof voor twee of meerdere paarden of ossen, gratis sal worden toegemeten ses morgens en alleen voor drye morgen schat sullen betaalen na expiratie der vrijdom. Alles nogtans dat deze aanneeminge sullen worden nageleeft binnen de vijf eerst volgende jaaren, soo niet, dat als dan de toegemeetene morgens sullen moeten betaalen ten advenante van den koopprijs van het verkogde neffens aanschietende of gelegene parceel. Dat de geërfdens en regenten tot aanmoedinge van den akkerbouw met os of ossen sig bij deze verpligten van bij de Soveraine Overigheyd te amplieeren de welke hunne nieuwe erven met os of ossen sullen laaten cultiveeren alle des selfs huysgesinne en vhee op het parceel wonende en ter culture geplaatst, vrijdom sullen genieten hooft en beesten schad so lange men sal blijven continueeren met os of ossen dese erve te beakkeren.';
  5. degenen die gemene heide met aanzienlijke aanplant van bomen hebben bepoot, zal het vrijstaan om deze in eigen erf aan te nemen mits zij de prijs betalen waartegen de andere heide boendersgewijs is aangekocht; hetzelfde geldt voor huisplaatsen die de aangemeten twee morgens overschrijden;
  6. de aangekochte percelen zullen tijdig voor de aankopers worden gemeten ten overstaan van de commissarissen;
  7. de aankopers moeten de koopprijs vóór maart aanstaande in gangbare munt betalen in handen van de huidige schatheffer, op straffe van parate executie - in de marge: de koopprijs zal worden betaald in 3 termijnen van ieder 6 maanden. Bedraagt deze koopsom 1.000 gulden Cleefs of meer, dan mag de aankoper de helft van de koopsom als hypotheek vestigen op ander perceel onder de gemeente danwel het ressort van het Hof van Gelderland gelegen, echter nadrukkelijk niet op het aangekochte perceel, tegen een jaarlijkse rente van 3½%. De resterende koopprijs zal door de tijdelijke schatheffer in ontvangst worden genomen en in de gemeentelijke rekening worden verantwoord, tegen een vergoeding van 0,5%. Mocht de schatheffer geen genoegen nemen met dit salaris, dan zal het de geërfden en regenten vrijstaan om dit door iemand anders te laten doen tegen het laagste bod;
  8. de aankopers zullen op verzoek zonder enige kosten worden geërfd en gegoed in de door hen aangekochte percelen - in de marge: degenen die conform resolutie van het Hof overdracht willen, moeten de percelen bij deling of erfenis waarbij de eigenaar verandert, dit laten aantekenen in het boenderboek binnen uiterlijk 6 maanden, op straffe van 2 ducatons boven het salaris dat de nalatige nieuwe eigenaar verschuldigd is, en waarvan de helft zal worden betaald aan de officier en de andere helft aan de secretaris die de in- en uitschrijving ('af- en aan schrijvinge') moet doen;
  9. ieder hoogsel zal 1 gulden Cleefs à 20 stuiver bedragen, alles ten profijte van de gemeente;
  10. de aankopers moeten van iedere gulden van de koopsom 1 stuiver betalen tot bekostiging van deze verkoop en verdere onkosten;
  11. degenen aan wie enig perceel mocht verblijven en die niet ingezetenen zijn of geërfd in deze gemeente, zullen onmiddellijk een borg stellen, niet enkel voor de koopsom maar ook voor de kosten van meting en andere kosten;
  12. in alles waarin deze voorwaarden niet voorzien, zal worden gehandeld naar de stad- en landrechten.

RAL Maastricht, SA Beesel en Belfeld, inv.nr. 40 fol. 95vs-7vs. Met in de marge goedkeuring (met vele wijzigingen) d.d. 11-10-1786 door het Hof.