Naamgeving

Uit Genealogie Limburg Wiki
Versie door Loe Giesen (overleg | bijdragen) op 3 sep 2008 om 11:59 (→‎Algemene informatie)
(wijz) ← Oudere versie | Huidige versie (wijz) | Nieuwere versie → (wijz)

Algemene informatie

Naamgeving was eeuwenlang een van de belangrijkste manieren om iemand aan te duiden. De naam wordt in de regel bij de geboorte vastgesteld. In het doopregister noteerde de pastoor de doopnamen van het kind en de namen van beide ouders (hoewel dat in de vroegste registers nogal eens fout ging). In de regel kozen de ouders een roepnaam en de pastoor zorgde voor de latijnse notatie in de boeken. Voor Bertus kon de pastoor kiezen uit Albertus, Hubertus en Lambertus, daarbij meestal rekening houdend met eerdere naamdragers in de familie. Engelbertus was door de week meestel gewoon Engel, Helena kon ineens Magdalena worden zonder dat Leen het in de gaten had, Manus kon worden aangeduid als Tilmanus of Hermanus.
Het register van de Burgerlijke Stand (BS) bevat zowel achternaam als voornamen. Voor de wet zijn dit de officiële namen. Ook als er in registers van doop en BS meerdere namen staan, kunnen er verschillen zijn in aantal, volgorde en spelling. Zo zien we vooral in de 19e eeuw soms flinke verschillen tussen de naamgeving bij kerk en staat. In beide gevallen zien we echter geregeld dat de roepnaam niet de eerste voornaam hoeft te zijn. Ook zien we soms roepnamen in de loop van een mensenleven veranderen. Dat geldt natuurlijk vooral rond de Franse tijd, wanneer de later als Limburgs beschouwde voornamen als Pierre en Sjeng hun intrede doen.
Namen zijn cultuur- én taalgebonden. De cultuur bepaalt de syntax en opbouw van de naam (bijv. Jantje Gerritzoon) en de taal van de streek; soms bepaalt degene die de naam registrateert de exacte schrijfwijze van dat moment. Daarmee is de naamgeving niet zo'n vast gegeven als veel mensen denken, maar variabel.

Spelling

De manier waarop een naam geschreven wordt is dus variabel. Zo kennen de meeste familienamen uiteenlopende schrijfwijzen. Dit uiteenlopen van schrijfwijzen kan verschillende oorzaken hebben: fonetische registratie (dus op het gehoor, Schreurs geschreven als Cherreurs), verlatijnsing (Canisius voor Huntjens), vertaling (Cerrurier voor Slotmakers), verspreking, verfraaiing, verhaspeling (Cuijsters voor Custers) en verschrijving (Gijesen voor Geijsen).
Voor de genealoog die dit achteraf allemaal probeert te verwerken is het daarom ook moeilijk om een sluitende namenindex op te stellen. Telkens zal hij zich afvragen wat de 'juiste' tenaamstelling zal zijn geweest. Bij genealogie is het een goede gewoonte om namen over te nemen zoals deze in de bronnen voorkomen.
Voor indexeringsdoeleinden in databasebestanden en internetzoekpagina's wordt vaak met het oog op opzoekbaarheid een standaardnaam gehanteerd; alle varianten van de naam worden hieraan gekoppeld.

De puristen onder de genealogen hebben moeite met die werkwijze, omdat daarmee een extra interpretatieslag inzake naamschrijving wordt toegevoegd aan het oorspronkelijke bronnenmateriaal met als mogelijk gevolg invoering van fouten in genealogische beschrijvingen.

Betekenis

Een van de meest gestelde vragen aan een genealoog is of de familienaam ook een betekenis heeft.
Het Meertens Instituut heeft hierover vaak interesante informatie verzameld. Daarnaast blijven de archiefbronnen zelf natuurlijk belangrijk om vroege vermeldingen en schrijfwijzen te vinden.

Verspreiding van achternamen

Voor de verspreiding van achternamen bestaan enkele nuttige websites. Ze zijn niet bedoeld om te zoeken naar individuele personen maar geven een algemeen beeld van het vóórkomen van een familienaam binnen een bepaald gebied. Op de meeste van de hieronder genoemde sites worden de gegevens grafisch weergegeven.

  • Familienaam.nl Deze site is gebaseerd op een bestand van telefoonabonnees uit 1993. Let op: gemeenten waarin de naam slechts één- of tweemaal voorkomt, zijn niet opgenomen in de database, waardoor een ietwat vertekend beeld ontstaat. Ook geheime nummers ontbreken. Desondanks geeft de site een aardig beeld van de belangrijkste concentraties.
  • Geonea Een site waar je slechts een klein kaartje te zien krijgt van de gevraagde achternaam. Een grotere afbeelding is verkrijgbaar tegen betaling. De frequenties in de kaarten zijn gebaseerd op het aantal telefoonaansluitingen in 2000 volgens de gemeentegrenzen van toen.
  • Het Meertens Instituut Deze site geeft het aantal personen met de gezochte naam per provincie op basis van de volkstelling van 1947. De gegevens worden niet grafisch weergegeven.
  • Familienaam.be Voor deze site geldt dat de database is gebaseerd op het rijksregister van 1998, waardoor elke rijksinwoner is vertegenwoordigd. Bovendien worden hier ook gemeenten getoond met 1 of 2 naamdragers. Je krijgt voor België dus een volledig en correct beeld zoals de toestand was in 1998.
  • Sopres.be - Geografische verspreiding van familienamen in België Helaas in van deze site niet duidelijk waarop de gegevens zijn gebaseerd.
  • Verwandte.de - Karte zum Namen Duitse site met naamsverspreiding.
  • Geopatronyme Deze Franse site toont o.a. de verspreiding van namen in Frankrijk.
  • Cognomi Naamsverspreiding in Italië.
  • National Trust Names Naamsverspreiding in Groot Brittannië.
  • Gens-US Naamsverspreiding in Amerika.

Aliasnamen

In Zuid-Limburg stonden familienamen in de 16e eeuw veelal vast, in de noordelijke helft van de provincie vaak pas later. Ben er op voorbereid dat achternamen met name in de 18e eeuw en eerder ineens kunnen veranderen. Personen met totaal verschillende achternamen als Paulissen, Cuijpers en Timmermans kunnen dan dezelfde persoon zijn. Men noemt dit een aliasnaam. Pachters van grote boerderijen zien we in lijsten van hoofd- en beestenschat vaak aangeduid met de naam van de boerderij: Thijs op Schabroek, Geret op Nopperhof. En wie denkt er bij de naam In de Quack nu aan de familenaam Sillen? Om aliasnamen op het spoor te komen is vaak uitgebreid onderzoek nodig in tal van bronnen.

Literatuur

  • Jos Crott en Jo Hoen, Familienamen in Limburg - Onze naam: hoe komen we eraan en wat betekent hij?, Geleen 1995

Externe links