Mottekasteel

Uit Genealogie Limburg Wiki

Samengesteld uit en bewerkt naar drie artikelen in Wikipedia

Een mottekasteel is een hoogmiddeleeuws burchttype dat meestal in hout werd opgetrokken. Het hoofdkenmerk was dat het stond op een motte, een kunstmatig aangelegde aarden heuvel. Het mottekasteel zelf bestond veelal uit een torenvormig gebouw. Heden ten dage resteert vaak slechts de heuvel.

Opbouw van een mottekasteel

De meest voorkomende verschijningsvorm van een mottekasteel bestond uit twee gedeelten, een hoofdburcht en een of meer voorburchten. Beide waren gebouwd op kunstmatige heuvels die meestal waren omgeven door een gracht en een houten omwalling die later vaak werd vervangen door een stenen muur. Op de hoogste motteheuvel (de opperhof) werd een donjon, een kasteel, een burcht of een ander verdedigingswerk aangelegd. De motteheuvel met zijn toren vertegenwoordigde het residentiële (adellijke) en militaire karakter van de plaats. Verder bestond het mottekasteel uit een of meer lager gelegen voorburchten (de neerhof). Hier stonden de nutsgebouwen met soms een kapel of het eigenlijke woonhuis van de heer in het geval dat de donjon enkel als noodverblijf werd gebruikt. De neerhof vertegenwoordigde dan het dagelijkse leven. Een zeldzame variant van het mottekasteel is de abschnittsmotte waarbij de motteheuvel gecreëerd is door gedeeltelijke afgraving van een heuvelrug. Een andere zeldzame verschijningsvorm is de dubbelmotte waarbij op het terrein twee opperhoven gelegen zijn. Een voorbeeld hiervan is Eriksvold op Lolland in Denemarken.
De afmetingen van de motteheuvel varieerde gemiddeld tussen 20 en 100 meter diameter; de hoogte kon tussen drie en twintig meter bedragen. De aarde voor de heuvel werd dikwijls verkregen door het uitgraven van een gracht rond het bouwwerk.

Functie

Er kunnen verschillende soorten mottekastelen worden onderscheiden naargelang hun doel: aanvalsmottes, verdedigingsmottes en mottekastelen met een residentiële functie. Vaak is een mottekasteel niet louter in één categorie onder te brengen, maar cumuleert ze meerdere van deze functies tegelijk. Wat de verdediging betreft onderscheiden we publieke functies (het verdedigen van een grondgebied, cfr. verdedigingsmottes), private functies (verdedigen van het huis van de heer, samenlopend met het residentiële aspect), actieve verdedigende functies (het veroveren en onderwerpen van een gebied) en passieve verdedigende functies (het beschermen van een gebied, cfr. de publieke functie). Naast dit defensieve aspect had het mottekasteel ook vaak een residentiële functie, als de residentie van een adellijke figuur. Verder had het mottekasteel ook een niet te onderschatten sociale functie als statussymbool, dat wil zeggen als symbool van de heerlijke macht. Het optrekken van een kasteel was immers niet iedereen gegund.



LOCATIES

Nederland

Op diverse plaatsen in Limburg zijn nog motteheuvels te zien in het landschap:

Nog zichtbare motteheuvels waarvan het kasteel verdwenen is

• Dieteren, de Koppelberg
• Eys, het mottekasteel op de Boerenberg
• Gulpen, Gracht Burggraaf
• Guttecoven, de Stoel van Swentibold
• Heerlen, Struyver bij het buurtschap Ten Esschen
• Maastricht, op de westflank van de Sint-Pietersberg, vaak de Tombe genoemd
• Maria-Hoop, de Bollenberg
• Posterholt, de Bolberg
• Schinnen, bij kasteel Terborg
• Wijnandsrade bij kasteel Wijnandsrade

Nog zichtbare motteheuvels in Limburg waarop het kasteel (deels) nog aanwezig is

• Grubbenvorst, het Gebroken Slot, een motteheuvel met enkele brokstukken van het meermalen verwoeste kasteel
• Kessel, Kasteel Keverberg, een ruïne
• Limbricht, Kasteel Limbricht met nog geheel intact zijnde burcht
• Nieuwstadt, Kasteel Millen met op de motteheuvel de ruïne van het mottekasteel
• Stein, Kasteel Stein met op de motteheuvel de ruïne van donjon de Witte Toren

Overzicht

Onderstaande lijst geeft nog een samenvattend overzicht van motteheuvels en mottekastelen in Nederlands Limburg:

Provincie
(Nederland)
Plaats Naam Type kasteel nog aanwezig? afbeelding
Limburg Stein Kasteel Stein mottekasteel ja
Limburg Dieteren de Koppelberg motte nee
Limburg Schinveld De Vossenberg motte nee
Limburg Ten Esschen Struyver Abschnittsmotte[1] nee
Limburg Limbricht Kasteel Limbricht mottekasteel ja
Limburg Maastricht de Tombe motte nee
Limburg Schinnen Kasteel Terborgh motte ja
Limburg Posterholt de Bolberg motte nee
Limburg Echt de Bollenberg motte nee
Limburg Eijsden Eijsden motte nee
Limburg Eys Eys/de Boerenberg Abschnittsmotte nee
Limburg Gulpen Gracht Burggraaf Abschnittsmotte nee
Limburg Wijnandsrade Wijnandsrade motte nee
Limburg Kessel kasteel De Keverberg, mottekasteel ja
Kessel - Kasteelruïne De Keverberg
Limburg Guttecoven De Stoel van Zwentibold motte nee

België

Nog zichtbare motteheuvels in Belgisch Limburg waarop het kasteel (deels) nog aanwezig is

• Brustem, motteheuvel met ruïne van de burchttoren
Kessenich, ruïnes van de mottetoren op de ca. 10 meter hoge kunstmatige heuvel, op de neerhof staat de huidige Sint-Martinuskerk

Noot

  1. Een Abschnittsmotte is een deel van een kasteelheuveltje of motte dat is ontstaan door afgraving van een deel van een grotere heuvel, waardoor de motteheuvel los is komen te liggen van de rest. Tussen de motte en de rest van de heuvel heeft men een gracht gegraven. In Nederland komen ze alleen in Zuid-Limburg voor. Dit zijn onder andere:
    • Gracht Burggraaf bij Gulpen, welke uitkijkt over de monding van de Eyserbeek en de Gulp in de Geul.
    • De Eyser motte van Eys (achter de kerk gelegen)
    • De motte Struyver van Ten Esschen (Heerlen)