Mercator: verschil tussen versies

Uit Genealogie Limburg Wiki
(geen verschil)

Versie van 4 mrt 2015 08:29

Mercator is de naam van een oude Venlose patriciersfamilie. Sommigen vermoeden dat zij eigenlijk Cremer(s) was geheten, vergelijk deze website:, maar daar zijn geen documenten voor. Meestal werden dergelijke latiniseringen pas in de periode van het humanisme toegepast, zoals ook bij de Venlonaren Hubertus Goltzius en Puteanus. Het schijnt, dat het in de middeleeuwen niet ongebruikelijk was dat rijke families hun naamsverandering "aankochten", voornamelijk om prestige te winnen. Voorwaarde was wel dat men voldoende financiële middelen had om zijn naam (in dit geval Cremer) (voor een deel) te verwijderen uit de boeken en (in dit geval) de naam Mercator daarvoor in de plaats te zetten. Of en wanneer dat met de Venlose Mercators zou zijn gebeurd is nog niet duidelijk.

Blijkens de archieven van de stad Geldern, die in de tijd van Mercator de zetel van de hertogen van Gelre was, wordt daar al heel vroeg een familie Mercator vermeld. De eerste keer dat daar de naam Mercator voorkomt is in de dertiende eeuw. Dat zou mogelijk kunnen verklaren dat de Venlose familie altijd al zo geheten heeft, tenminste als zij oorspronkelijk uit Geldern kwam.

Michael Mercator (1491-1544)

Zelfportret Michael Mercator 1491-1544 op penning
Portret van zijn echtgenote Elisabeth op penning gemaakt door Micheal Mercator

De bekendste Venlose Mercator was Michael Mercator[1] (Venlo 1491 – Venlo 2 november[2]1544), getrouwd met Elisabeth (Beatus), graveur van penningen en munten, later tevens goud- en zilversmid en instrumentenmaker. Hij bouwde klavecimbels voor de Engelse koning.[3][4][5]

Volgens de Venlose humanist Erycius Puteanus blonk hij uit in zijn beroep[6]. De Engelse koning Hendrik VIII nam hem in 1527 in dienst als instrumentenmaker, graveur en diplomaat.[7] Mercator vervaardigde penningen met de afbeelding van de koning. Voor de door hem aan de koning bewezen diensten werd hij verheven in de adelstand.[6] Ter gelegenheid hiervan vervaardigde hij in 1539 ook enkele munten met zijn zelfportret.[8] Als muziekinstrumentmaker van koning Hendrik VIII vervaardigde hij in het bijzonder orgels en klavecimbels.[9]

De laatste jaren van zijn leven, van 1539 tot 1544, woonde hij weer in zijn geboorteplaats Venlo.[6] Hij werd 'Michiel den toelnaer' genoemd toen hij in 1536 een huisorgel leverde aan Graaf Floris van Egmond.

In de binnenstad van Venlo is de Mercatorstraat naar hem genoemd. Deze ligt parallel aan ('in de schaduw van') de Goltziusstraat. De Goltziusstraat en de Puteanusstraat aldaar liggen in elkaars verlengde en zijn duidelijk prominenter. Het lijkt er zo wel op, dat Mercator bij de straatnaamgeving in zijn hometown toch iets minder hoog stond aangeschreven. Op het postkantoor is zijn beeltenis echter wel gelijkwaardig in steen aangebracht als een van deze drie grootste zonen van Venlo.

Andere Venlose Mercators

Wapen regentenfamilie Mercator

Een aanziende hertenkop, tusschen het gewei een breedarmig kruisje, overtopt door een kleinen uitgebroken driehoek; in een antiek schild geplaatst te midden van drie halve cirkels (1-2) waartusschen de punten van een driehoek, iedere getopt met eene roos.

Voorlopers van Michael

Aan bovengenoemde Michael gingen twee notabele Mercators vooraf, die beiden (co-)burgemeester van Venlo waren, vergelijk [2]:

  • in 1376: peyburgemeester Johannes Mercator
  • in 1415 en 1416: peyburgemeester Lambert Mercator

I. N.N. Mercator (wellicht Johannes de peyburgemeester Venlo 1376).

Uit zijn huwelijk:

  1. Lambert Mercator volgt II.
  2. Elisabeth Mercator trouwde met Merten van Ruremunde, schepen, peyburgemeester 1431, burgemeester 1435 en 1453 te Venlo.

Venlo 1 april 1452 diverse personen verklaren aan Merten van Rueremonde en Elizabeth echtgenote van Merten van Rueremunde rechten op een perceel aen ghen Eyckenenboeme hebben overgedragen.

II. Lambert Mercator bijgenaamd de oude, geboren circa 1385, overleden na 1455, vermoedelijk 1456/1457, was 'richter'/'schout' van Venlo 1431-1451, trouwde met Mette van Leuth.

5 februari 1408 (op sent agathendach der heliger jonfrouwen) verkoopt Stephen ten Eisen aan Lambrecht Mercator en Mette echtelieden, een tiend, leenroerig van Johan Boicholt, gelegen in het kerspel Breyell genaamd Bonartsgoed en aan Betkendorpsgoed (archief Roermond no. 1556A). 24 september 1418 (des saterdaigh nae sunte matheusdach des heylighen apostels) geeft Maria van Aepeltheren, abdis van Grafenthal met toestemming van het gemeen convent in erfpacht aan Lambert Mercator en Mette, echtelieden, gedurende hun leven erf en goed in Breydelt genaamd het Monyklant tegen 7 malder rogge 's jaars dülkener maat (archief Roermond no 1654A). 5 januari 1423 (opp den heiligen derteenavent) beleent Johan van Holtmoelen, leenheer, Lambrecht Mercator met het goed Voegelsanck genaamd ter Heiden, gelegen bij Breidell, als een vrij manleen (archief Roermond 1691A). 26 april 1424 (des anderen daigs na sent marcusdach der heiligen ewangelisten) beleent Willem, heer te Wachtendonk,namens de hertog van Gelre Mette van Leut, vrouw van Lambrecht Mercator, met een deel van het veer te Venlo. Akte: Archief Roermond 1435 januari 7: "des anderen daigs na den heiligen derteendach" Lambrecht Mercator, richter, Sibrecht van Krekenbeck en Jacob de Weldich, schepenen te Venlo, verklaren dat Peter van Lit afstand doet van alle rechten en goederen die zijn zuster Merrie van Lit aan het klooster Maria Weide heeft geschonken. Voorts doet Peter afstand van alle goederen waarover hij geschillen heeft gehad met het klooster, welke door arbitrage zijn beëindigd. De scheidslieden namens het klooster waren, Johan Vinck, Gerat van Menss, Merten van Ruremunde en Heinrick van Grevenraide. De scheidslieden namens Peter van Lit waren, Johan van Poll, de zoon van Peter, Jacob en Johan van Poll, broers, zonen van Johan, en zijn zwager Johan van Beringe. Akte van overdracht 23 juni 1438 voor het laathof van Johan van Dript door Lambrecht Mercator en Mette van een perceel akkerland ~aan Genaai in Velden. Op 10 september 1453 droegen voor scholtis en schepenen van Venlo Johann van Loerewart en Guert van Kessel op en gaven over aan Merten van Ruremunde, Lambrecht Mercator de Jonge, Johan Mercator, Peter Mercartor en Mathijs Mercator, gebroeders, een schuldbrief op Lambrecht Mercator, zwager van Merten en vader der 4 voornoemde broeders, en op Willem van Wuesick, van vierhonderd overlandsche Rijnsche gulden, met de renten sinds 15 jaar. 5 februari 1455: Op sent aghatendach virginis Margriete van Gymmeniche, vrouwe te Wickrath, weduwe (van Van Broeckhuysen), verklaart tot overeenstemming te zijn gekomen met Lambrecht Mercator de Oude, Jan, Lambrecht, Peter en Mathijs, gebroeders, zonen van Lambrecht, en met Merten van Ruermunde "eydom" van Lambrecht voornoemd over het schoutambt te Venlo. Medezegelaars: Heynrick van Kriekenbeck, zwager van Margriete, en Johan van Besel genaamd van Reide, haar (land-}scholtis van Kriekenbeck. Keverberg YA [Res Gestae II (regesten tot en met 1574 aangaande het graafschap / hertogdom Gelre e.o.) 2101B]. Venlo, 1 augustus 1465: 'Zwoene brieve' van Gerat van Menss, Reyner van Holthusen, Johan van Lomme, Johan van Stalbergen, Lambrecht Mercator, Johan Heufft, Art Vinck, Henrick Schinck, Derich van Beringhen, Johan Mercater, Mathis Merkator, Elizabeth van Ruremunde en Alet van Barle, echtgenote van Henrick Schinck voornoemd, waarin zij Seger Kyewart van der Holtmoelen tot hun vijand verklaren. Met afschrift van een vedebrief van eveneens 'sente Peters dach ad vyncula', waarbij Sieger Kiewart van der Holtmoelen bovengenoemde personen tot zijn vijanden verklaart. [GA Venlo, Schepenbank Venlo, inv.nr. B2548, fol. 58vs-59]. Hij was eigenaar van een erf op de Jodenstraat (vermeld in een akte 14 augustus 1434).

Uit zijn huwelijk:

  1. Jan Mercator (ook Johan) vermeld 1453-1465
  2. Lambrecht Mercator de jonge volgt III.
  3. Peter Mercator
  4. Mathijs Mercator (ook Thijs) vermeld 1453-1483, peyburgemeester van Venlo 1467.

2 augustus 1457 (des anderen daigs nae sent petersdach ad vincula) beleent Johan van Boickholt als leenheer in aanwezigheid van zijn leenmannen Willem van Beecke en Johan van Besel genaamd van Reide Mathijs Mercator met de tiend te Breyell, die Stephen van Elssen vroeger aan Mathijs' vader Lambrecht verkocht had. Johan Mercator geeft kamp bij de brug als bruidschat, 26 maart 1457.

III. Lambrecht Mercator de jonge overleden voor 1484, richter Venlo 1453, burgemeester van Venlo 1462.

Uit zijn huwelijk:

  1. Elisabeth Mercator trouwde met Johan van Stalbergen, schepen van Venlo 1455-1501, paijburgemeester 1450, regerend burgemeester 1456, 1473, 1473, 1482, 1486, 1487, 1491 en 1497. Johan was de eigenaar van het Huis Stalberg. Johan van Stalbergen bezegelde in 1483 het huwelijksverdrag tussen Willem van Baerle en Godefrieda Mercator.
  2. Godefrieda Mercator (ook Gaerte) trouwde 22 mei 1483 (huwelijksvoorwaarden) met Willem van Kriekenbeek genaamd van Baerle (Hendrikszoon).

22 mei 1483: Huwelijkse voorwaarden tussen Vilhem van Barle en Gaerte, dochter van wijlen Lambert Mercator. Wilhem brengt in: het Huis te Barle in het kerspel Leuth, zoals wijlen zijn vader Henrick van Barle dat bezat, waarvan zijn zwager Johanna de helft in vruchtgebruik heeft en 35 malder rogge 's jaars te Voerde en Goesdorp. Gaerte brengt haar vaderlijk versterf in.

Eigendomsoverdrachten
14.D061 Klooster der Kruisheren te Venlo (Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL))

  • 92 Akte van overdracht voor het laathof van Johan van Dript door Lambrecht Mercator en Mette van een perceel akkerland aan Genaai in Velden ...
  • 153 Akte van overdracht voor de schepenbank Venlo door Gaart en Mette Mercator van een grondrente van een Arnoldusgulden ten laste van een huis naast de H. Geest kapel, met voorgaand stuk van 1430 ...

Generatiegenoten van Michael

Akten:

  • donderdag 14 december 1514

"des anderen taghs pro[festo] Lucie"
TEGELEN - Ten overstaan van de leenmannen Johan van Tegelen en Lambert Mercator van Venloe wordt Goessen Mulner van Venlo beleend met de tiende in het Tegelerveld gelegen, zoals Goetzen voornoemd deze eerder heeft gekocht van jonker Evert van Holtmullen.
GA Venlo, Archief Huis Holtmeulen, Leenregister Huis Holtmeulen, fol. 1.

  • donderdag 14 december 1514

"des anderen dags nae S. Luciendach"
BLERICK - Ten overstaan van de leenmannen Johan van Tiegelen en Lambert Mercator wordt Walraeven van der Lind, "burger van Rurmond Henricks soen van der Linden genant die Graeve", beleend met de hof Tgenen Broick te Holtblerich gelegen in het kerspel van Blerick.
GA Venlo, Archief Huis Holtmeulen, Leenregister Huis Holtmeulen, fol. 9.

  • 1519, z.d.

TEGELEN - Ten overstaan van de leenmannen Johan van Tiegelen en Lambert Mercator wordt Rutger Boeff beleend met de tiende en tijns binnen het kerspel van Tegelen gelegen, zoals deze hem door wijlen zijn vader, Rutger Boeff, zijn nagelaten.
GA Venlo, Archief Huis Holtmeulen, Leenregister Huis Holtmeulen, fol. 1.

Bron: Loe Giesen 1983-2011: KRONIEK VOOR BELFELD, BEESEL EN SWALMEN - 1510-1519

Bekende naamgenoten

Gerardus Mercator (Rupelmundanus) (Nederlandse naam: Gerard de Kremer of de Cremer; Mercator is de Latijnse vertaling van De Kremer, de eigenlijke naam van de familie) (Rupelmonde, 5 maart 1512 – Duisburg, 2 december 1594) was een Vlaams cartograaf, instrumentmaker en graveur, die al tijdens zijn leven als de 'Ptolemaeus van zijn tijd' beschouwd werd. Zijn ouders waren Rijnlanders uit de stad Gangelt (omgeving Sittard) in het hertogdom Gulik.

Nikolaus Mercator (Eutin, ca. 1620 - Versailles, 14 januari 1687) was een Duits wiskundige uit de 17e eeuw. Zijn echte naam was Nikolaus Kauffmann.

Literatuur/Aantekeningen

  1. Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 1: Numismatiek
  2. Zijn sterfdag wordt herdacht in het jaargetijden- en inkomstenboek van de kerk te Kessel. Zie http://www.loegiesen.nl/Jaargetijden%20en%20inkomstenboek%20Kessel.htm.
  3. Utrechtse orgelhistorische verkenningen
  4. The History of the English Organ
  5. University musical encyclopedia
  6. 6,0 6,1 6,2 Venloclopedie: Mercator, michael
  7. Sir Francis Drake and the famous voyage
  8. www.baldwin.co.uk [1]
  9. Nieuw Nederlandsch biografisch woordenboek: Mercator, Michael