Horn

Uit Genealogie Limburg Wiki
Het kasteel te Horn.

Horn is een dorp in Midden-Limburg, dat deel uitmaakt van de gemeente Leudal.
De plaats werd in 15de eeuw een eigen graafschap, dat van oorsprong bestond uit de dorpen Heythuysen, Roggel, Neer, Nunhem, Buggenum, Beegden, Haelen, alle thans in Nederlands Limburg gelegen, voorts de beide thans in Belgisch Limburg gelegen dorpen Geistingen en Ophoven, en daarnaast Horn zelf. Van het Graafschap Horn kan men her en der sporen vinden, zoals het Kasteel Horn.
Door de samenvoeging van de gemeenten Haelen, Heythuysen, Hunsel en Roggel en Neer is het oude grondgebied van het Graafschap Horn voor een groot deel weer samen onder één bestuur gekomen. De nieuwe gemeente heeft niet voor oude graafschapsnaam gekozen — wat ook niet zou kloppen voor de dorpen Baexem en Grathem, die eerder al bij de fusiepartner Heythuysen waren ondergebracht, alsmede voor de voormalige gemeente Hunsel —, maar voor de naam Leudal.

Naam

In 1102 wordt de plaats genoemd als Hurne. In diezelfde eeuw komen ook de spelling Hurnen, Hornin en Horne voor. De naam zou afgeleid zijn van de Germaanse naam Hornjôn, wat duidt op een hoek die wat hoger gelegen is in een moerassig land. Sindsdien zijn er vele schrijfwijzen geweest, waarvan Horne lange tijd het vaakst voorkwam. Doordat de Hornse graaf Filips van Montmorency (1524-1568) in de aanloop van de Tachtigjarige Oorlog een belangrijke rol speelde, is de naam door geschiedschrijvers vaak vervormd tot Hoorne of Hoorn, wat tot de nodige verwarring heeft geleid met onder meer de Noord-Hollandse stad Hoorn, die verder niets met de graaf van Horne van doen heeft. In het Frans werd de plaats vaak Hornes genoemd. Tenslotte is de e weggevallen en heet de plaats tegenwoordig Horn.

Geschiedenis

Het wapen van Horn op een kaart door Philipe Taisne uit 1623.

Horn is ontstaan als nederzetting op de westelijke oever van de Maas, tegenover Roermond. In ieder geval vanaf de vroege middeleeuwen is er sprake van permanente bewoning. De naam van de parochie, Sint Martinus, duidt op een stichting in de Frankische tijd. Het kasteel van Horn, een ooit omgrachte motte-burcht, werd in het begin van de 13de eeuw gebouwd aan een toenmalige bocht in de Maas. Het kasteel vormde de zetel van de heren van Horn, die vanaf 1243 leenplichtig waren aan de graven van Loon, en vanaf 1361 aan de prinsbisschop van Luik. In 1450 werd Jacob I van Horn door keizer Frederik III verheven tot graaf, en sindsdien vormde Horn met de omliggende dorpen Heythuysen, Roggel, Neer, Nunhem, Buggenum, Beegden, Haelen, Geistingen en Ophoven het graafschap Horn. De graven van Horn resideerden overigens op kasteel de Nijenborgh in Weert. Op het kasteel van Horn verbleef de drossaard (of luitenant-drossaard), die namens de graaf de statenvergadering voorzat.

Het graafschap Horn telde vijf schepenbanken (Haelen, Beegden, Neer, Heythuysen en Ophoven), die (deels) samen vielen onder een Hoofdgerecht, dat aanvankelijk zetelde in Haelen, maar na 1680 in Horn. In de archiefstukken is het onderscheid tussen het hogere en lagere (dorps-)gerecht niet altijd duidelijk.

Het graafschap werd opgeheven in 1795, toen de Limburgse gebieden door Frankrijk werden geannexeerd. Horn werd onderdeel van het kanton Heythuysen, departement van de Nedermaas. Sinds 1815 maakt Horn deel uit van de provincie Limburg, en sinds 1839 van Nederland.

In 1991 werden Horn, Haelen, Buggenum en Nunhem samengevoegd tot de gemeente Haelen (9977 inwoners in 2006). Vanaf 2007 vormt Haelen met Heythuysen, Hunsel, Roggel en Neer samen de gemeente Leudal.

St.-Martinuskerk en kasteel

Bevolking

Tot in de 20ste eeuw was Horn een agrarisch dorp. Een lijst van ingezetenen van 1826 laat zien hoe de beroepen waren verdeeld over de mannelijke volwassenen:

Dagloner 67 Molenaar 1 Burgemeester 1
Akkerman 49 Slachter 1 Secretaris 1
Knecht 10 Schaper 1 Assessor 1
Landbouwer 9 Winkelier 1 Veldwachter 1
Smid 4 Herbergier 1 Desservant (Pastoor) 1
Timmerman 4 Tapper 1 Kapelaan 1
Kleermaker 3 Brouwer 1 Koster 1
Kuiper 3 Kanunnik 1 Schoolmeester 1
Zadelmaker 2 Rentenier 1 Notaris 1
Schoenmaker 1 Luitenant 1
Klompenmaker 1 Zonder 1 Totaal 173

In de 18de eeuw zal het inwonertal van Horn tussen de 500 en 600 hebben gelegen. De grafiek toont de geregistreerde dopen, huwelijken en overlijdens.

DHO Horn.PNG

In de achttiende eeuw bedroeg het aantal dopen gemiddeld 18 per jaar, het aantal huwelijken 4,3 per jaar, en het aantal overlijdens 9,2 per jaar (overlijdens van kleine kinderen werden zelden geregistreerd!). Opmerkelijk is een aantal jaren met hoge sterfte. Uit de kerkregisters blijkt dat er in het najaar van 1747 een dysenterie-epidemie heerste. In het voorjaar van 1764 is er sprake van een "kwaadaardige koorts". Ook de sterfte in 1781 zou veroorzaakt kunnen zijn door dysenterie (cf. "Rampenoverzicht" [1]), hoewel die in de kerkregisters niet wordt genoemd.
In 1796 telde het dorp volgens de (niet geheel betrouwbare) Franse bevolkingslijst 543 inwoners. Vanaf 1830 werden er in Nederland periodiek volkstellingen gehouden [2]. Daaruit blijkt dat de bevolking van Horn in de 19de eeuw groeide van ongeveer 600 tot meer dan 1200.

Volkstellingen Horn in de 19de eeuw
Jaar 1830 1840 1849 1859 1869 1879 1889 1899
Inwoners 688 793 903 934 939 1093 1243 1253

In de twintigste eeuw zette de groei door. Volgens de volkstelling van 1947 had Horn in dat jaar 2296 inwoners. Dat aantal nam toe tot 3804 in 1990, toen de gemeente werd opgeheven.

Hornse families

Een aantal familienamen kwam rond 1700 in Horn meer dan eens voor, hetgeen er op kan wijzen dat er al meerdere generaties in het dorp gewoond hadden. In de onderstaande tabel is aangegeven hoe vaak een bepaalde familienaam in de kerkregisters van Horn werd geregistreerd als dopeling of als bruidegom c.q. bruid in de periode 1695-1797. (Gegevens ontleend aan GenDaLim5 [3].)

Familienaam 1700 Moderne naam Aantal dopen Aantal huwelijken
Timmermans Timmermans 119 47
Lenssen Linssen 86 43
Hendrix Hendrix 40 20
Vogelers Veugelers 40 16
Teuwen Teven 36 11
Gubbels Gubbels 32 10
Colbers Colbers 30 9
Clompen Klompen 20 6
Veeckens Veekens 19 11
Baetsen Baetsen 11 13
van Asch van Ass 7 6
Weevers Wevers 6 6

In de aan de Maas gelegen buurtschap de Weerd komen de familienamen van Herten, Keuven, Peters en Timmermans veelvuldig voor.

Personen

Namenlijsten van de volgende functiebekleders zijn te vinden op subpagina's.

Bronnen

De meeste voor genealogen interessante documenten betreffende Horn zijn te vinden in het Regionaal Historisch Centrum Limburg (RHCL) te Maastricht.

Doop- huwelijks- en overlijdensregisters Sint Martinusparochie Horn

  • Dopen 22 juli 1695 – 18 juni 1797
  • Huwelijk 12 juli 1695 – 3 mei 1797
  • Overlijden 1 november 1695 – 27 november 1796

Zie ook deze link DTB-registers en Burgerlijke Stand.

Schepenbank Horn

De bewaard gebleven documenten van de schepenbank Horn bevinden zich in de archieven van het Graafschap Horn. De meeste stukken van vóór 1680 bevinden zich in het archief van de schepenbank Haelen.

Gemeente Horn

De archieven van de voormalige gemeente Horn (1806-1990) bevinden zich in het Gemeentearchief van Roermond (GAR).

Literatuur

  • Jac Wijnands en Piet Spee, Horne - Horn - Häör, Horn 1989
  • Eg. Slanghen, Iets over het Land van Horn (1865) - Het Graafschap Horn (1878), Herdruk Weert 2005
  • Wim Hupperetz, Ben Olde Meierink, Ronald Rommers, Kastelen in Limburg, Utrecht 2005, p. 199.
  • W.M. van de Boel, Een onderzoek naar de rechterlijke organisatie in de heerlijkheid Horn, PSHAL 101 (1965), 159-194.
  • J.Th.H. de Win, Inventaris van de archieven der gemeente Horn [1806-1932] (1941-1942), aanwezig in het Gemeentearchief Roermond.
  • M.W.M. Graef, R.M.L.M. Magnée, A.C.S. Remy en J.J. Wijnands, Kasteel Horn en zijn bewoners, Heemkundevereniging Horn 2011.
  • Overzicht van literatuur over Horn in de Koninklijke Bibliotheek (KB). De getoonde werken bevatten helaas ook trefwoorden 'Horn' die op andere zaken slaan.

Externe Links