Geldern

Uit Genealogie Limburg Wiki

Geldern (Nederlands: vroeger Gelder, later Gelderen, zoals te zien is aan de met deze beide vormen voorkomende familienamen Van Gelder en Van Gelderen) is een stad in Duitse Nederrijn, behorend tot het district Kleef (Noord-Rijnland-Westfalen). Geldern ligt aan de Niers, op circa twintig kilometer ten noordoosten van Venlo, maar de afstand tot de Nederlandse grens bedraagt hemelsbreed slechts zeven kilometer.[1] Het is een plaats die alleen door de loop der geschiedenis buiten het staatsverband der Nederlanden is gebleven, maar die een Nederlandse en Nederlandstalige oorsprong heeft. Haar historische betekenis voor deze regio is veel groter geweest dan haar perifere geografische ligging in een landelijk Duits grensgebied zou doen vermoeden. Haar omvang was altijd wel bescheiden, maar de stad heeft in de laatste drie eeuwen haar historisch en potentieel belang verloren. Als in 1815 de grens voor Gelderen niet zo ongelukkig was getrokken, was de stad niet zo excentrisch komen te liggen. Nu is zij gedoemd een marginale functie te vervullen, meer nog dan het historisch enigszins vergelijkbare Gulik (Duits: Jülich). Zo werd in 1975 het district Geldern opgenomen in het district Kleve. Thans is de plaats niet meer dan een kleine provincieplaats met een streekfunctie voor het onderwijs. De gemeente Geldern telt 33.575 inwoners (31-12-2010). Het inwonertal loopt terug. Het bedroeg eind 2006: 33.954.

Naam

Vorm De eerste vermelding van de stad Gelderen in een oorkonde is uit het jaar 812. De naam van de plaats vertoonde diverse varianten: Gelre, Gielra, Gellero, Gelera en dergelijke. De naamsvarianten met een ingevoegde /-d-/ zijn jonger dan die van Gel(le)re.

Betekenis Gellere (997), Gellera (1104/1105), Geldren (1167) stond oorspronkelijk wellicht voor een verhoogd gelegen nederzetting aan de drassige Niers, of Gellera zou een afsnijding van de Niers geweest kunnen zijn.

Bestuurlijke herindeling

Bij de Gemeentelijke herindeling in Noordrijn-Westfalen in 1969 werd Geldern vergroot met de gemeenten Kapellen, Vernum, Pont, Veert en Walbeck.

In 1975 werden de voormalige districten Kleef en Geldern samen met delen van de districten Moers en Rees samengevoegd tot het nieuwe district Kleef.

Bevolking

Jaar -- Aantal
1885 -- 5.690
1885 -- 5.690
1905 -- 6.551
1937 -- 7.228
1946 -- 5.288

Op 31 mei 2003: 33.314

Deelgemeenten

Woonkernen binnen deze gemeente in de regio Nederrijn zijn:

Stedelijke geschiedenis vanaf 1543

Nederlandse periode

In 1543 kwam de stad met de rest van het hertogdom Gelre aan Keizer Karel V (Traktaat van Venlo). De stad zou tot 1703 bij de Zuidelijke Nederlanden blijven, met een onderbreking van 1578 tot 1587, toen de stad tijdens de Tachtigjarige Oorlog in handen van de Noordelijke Nederlanden was.

Pruisische en Duitse periode

In 1703 werd Gelderen tijdens de Spaanse Successieoorlog door Pruisen zwaar met artillerie gebombardeerd en tenslotte veroverd. Bij de Vrede van Utrecht in 1713 werd bekrachtigd dat de stad en het voormalige Overkwartier Pruisisch werd. De stad was grotendeels hersteld –- mede met geld van de koning van Pruisen -– van het bombardement van 1703, toen in 1735 een kruittoren ontplofte en het grootste deel van de stad weer verwoest werd. Ze werd later Duits, afgezien van de Franse bezetting van 1794 tot 1814. Na de Eerste Wereldoorlog lag Geldern in de Belgische bezettingszone van de Rijnprovincie. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd circa 80% van de stad verwoest door geallieerde luchtbombardementen.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Geldern ingedeeld in de nieuwe deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen. In 1975 ging het district Geldern op in het district Kleef.

Gewestelijke geschiedenis

De plaats Geldern is in Nederland relatief onbekend, terwijl zij voor de Nederlanden toch zo'n belangrijke historische rol heeft gespeeld. Niet alleen de huidige provincie Gelderland was er enkele eeuwen mee verbonden, maar ook, en nog veel langer, het grootste deel van het huidige Noord-Limburg met plaatsen als Venlo, Venray en Horst aan de Maas, alsmede een geringer deel van Midden-Limburg, bijvoorbeeld Roermond. In het afzonderlijke artikel Geschiedenis van Gelderen wordt uitgebreid op de historische situatie ingegaan.

--> Zie ook Geschiedenis van Gelderen

Godsdienst

De bevolking is in hoofdzaak katholiek. Er zijn verschillende katholieke kerken, waaronder de historisch belangrijke parochiekerk van Maria Magdalena op de Markt. Er zijn twee protestantse kerken: de H. Geestkerk bij de Markt, en een in Walbeck.


Taal

Geldern, of Gelder(en), oorspronkelijk Gelre, was een Nederlandstalige stad. De archieven zijn dus ook in het Nederlands van die tijd. Doordat Otto von Bismarck vanaf 1870 verordonneerde dat in het Duitse rijk geen andere taal meer mocht worden gedoceerd of ambtelijk gebruikt, is het Nederlands uitgestorven. Zie voor de taalkundige situatie van dit gebied het Wikipedia-artikel Maas-Rijnlands [2].

Archieven

De oudste stadsrekening dateert uit 1386; de rekeningen over de periode 1386-1423 zijn door een Willem Kuppers uitgegeven.

Zie ook

Noot

Externe link