Bunde

Uit Genealogie Limburg Wiki

Bunde (Limburgs: Bung) is een kerkdorp in de Nederlands-Limburgse gemeente Meerssen. Tot 1981 was het een zelfstandige gemeente. De volledige gemeente ging toen samen met de vroegere gemeenten Meerssen, Geulle, Ulestraten en delen van Amby op in de nieuwe gemeente Meerssen. Bunde ligt in de Maasvallei, op de rechteroever van het Julianakanaal.

Naam

Oudere schrijfwijzen zijn: Bundt, Bunn, 1145 Bunna (Latijn, in oorkonde van paus Eugenius III), 1217 Buonde, 1217 Bunde en in 1244 Bonde.

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor deze naam. De ene gaat uit van het Germaanse biwanda een "omheind stuk", de andere zoekt verband met het Gallische bundo ‘bodem’ en het Walserduitse bunde ‘voet van de berg’. Een geografisch argument voor de laatste betekenis is het feit dat Bunde aan de voet van de Limburgse heuvelkam ligt.

Geschiedenis

Het verleden van Bunde, in 1145 voor het eerst schriftelijk vermeld, blijft nog lang in nevelen gehuld. Bunde raakt verankerd in het wijdvertakte stelsel van leenverhoudingen in het Land van Valkenburg, waarover de landsheer van deze plaats zijn feodale rechten uitoefent. Deze leenverhoudingen zijn sterk aan verandering onderhevig. Vanaf 1381 zijn registers bijgehouden van Valkenburgse leengoederen, waarvan er alleen al in Bunde een respectabel aantal zijn: de Hof van Overbunde, de Jonker Repenhof, de Coninxhof, de Heiligenberg, de banmolen op de Geul, de hof Ingenope, Ingendaal of Kalverhof, het leen Op ter Straeten en Hartelstein*1, dat tot het begin van de Franse tijd tot de heerlijkheid Bunde wordt gerekend. In de zomer van 1626 wordt Bunde met Kasen, Overbunde en Voulwames als afzonderlijke heerlijkheid door de koning van Spanje, Philips IV, verpand aan Wolter van Hoensbroek, Heer van Geulle. Op 27 november 1627 wordt deze verpanding omgezet in een verkoop voor de leenhof te Valkenburg. Tot het einde van de feodale periode blijft de heerlijkheid Bunde in handen van de familie Van Hoensbroek. De komst van de Franse republikeinse legers maakt in 1794 een einde aan het ondoorzichtige stelsel van feodale verhoudingen. Bunde wordt in 1795 ingedeeld bij het kanton Meerssen binnen het departement van de Nedermaas. Als het kanton in 1800 wordt opgeheven, wordt Bunde een zelfstandige gemeente. Na het vertrek van de Fransen wordt Bunde van juni 1814 tot mei 1815 onder Pruisisch bestuur geplaatst. Op 1 mei 1815 wordt de gemeente op grond van de Traktaten van Wenen onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden. In 1830 steunt Limburg, met uitzondering van Maastricht, de Belgische opstand en ook Bunde maakt negen jaar lang deel uit van het Koninkrijk België. Na de scheiding van Nederland en België in 1839 wordt Bunde weer een Nederlandse gemeente. Tussen 1852 en 1923 verdubbelt de Bundese populatie, van 624 tot 1.292 inwoners, waarbij vooral vestiging en vertrek de ontwikkeling van de bevolkingsaantallen in Bunde bepalen. Zo leidt de komst van de Duitse zusters franciscanessen uit Freckenhorst naar Bunde in 1876 tot een vestigingsoverschot van 71 personen ofwel bijna 9 procent van de 758 Bundese zielen die op 31 december 1875 worden geteld. De komst van een actieve kloostergemeenschap en de gunstige ligging aan een spoorweg dicht bij een industriecentrum leveren nieuwe impulsen op, die bijdragen tot een groei van de bevolking met 70 procent in veertig jaar.

Bunde krijgt een halte aan de spoorlijn Maastricht-Venlo uit 1865. Tot het begin van de 20e eeuw is Bunde een sterk op de landbouw georiënteerde gemeente. In het eerste decennium van de 20e eeuw vinden diverse Bundenaren werk in fabrieken te Meerssen en Maastricht, in de mijnen en bij de spoorwegen. In Bunde zelf blijft de industriële nijverheid tot aan de Eerste Wereldoorlog beperkt tot een brouwerij en een waskaarsenfabriek. Vanwege de slechte financiële toestand van de gemeente krijgt Bunde pas in 1852 een openbare lagere school. Tot aan de bouw van een schoollokaal met onderwijzerswoning en raadkamer in 1859/1860 moet gebruik worden gemaakt van een noodlokaal: de woning van de ouders van de eerste onderwijzer. In 1886 wordt een nieuwe school met onderwijzerswoning betrokken aan de Vliegenstraat. Deze openbare school wordt op 1 april 1929 omgezet in een bijzondere jongensschool. De zusters franciscanessen, die in 1876 met het hele convent plus het meisjespensionaat vanuit Duitsland naar Bunde komen, stichten al per 1 januari 1877 een bijzondere lagere meisjesschool in de gemeente. In het begin van de Eerste Wereldoorlog, waarin Nederland neutraal blijft, krijgt Bunde te maken met de opvang van Belgische vluchtelingen, die opgenomen worden in het patronaat, op klooster Overbunde en bij particulieren. Tussen de twee wereldoorlogen ondervinden ook de inwoners van Bunde de gevolgen van de economische teruggang en diverse keren is er sprake van werkloosheid. Zo ook in 1929 en daarom besluit de gemeenteraad op 19 februari van dat jaar aan werkloze gehuwden en kostwinners werk te verschaffen in de gemeentelijke kiezelgroeve aan de Kruisberg. Ondanks de weinig florissante economische omstandigheden krijgt Bunde in 1921 een elektrisch aangedreven graanmolen en in 1923 een steenbakkerij. In de jaren twintig groeit de bevolking met 26,4 procent, tussen 1930 en 1944 met 23,3 procent. Vooral het migratiecijfer als gevolg van een sterk toenemende mobiliteit is van zeer grote invloed op het bevolkingsverloop. In 1929 is maar liefst 37,2 procent van de in Bunde geregistreerde bevolking bij de migratiestroom betrokken. Als de Duitsers in de vroege ochtend van 10 mei 1940 Nederland binnenvallen wordt de kanaalbrug van Bunde rond 5.30 uur opgeblazen. Dit zal de Duitsers niet tegenhouden; tussen 10.00 uur en 10.30 uur slagen zij er al in het kanaal met rubberboten over te steken. Bunde, dat elf oorlogsslachtoffers telt, wordt op 16 en 17 september 1944 bevrijd. Rond de bevrijding loopt het dorp aanzienlijke materiële schade op. De jongensschool huisvest vanaf eind augustus 1944 een groep Duitse militairen, evenals de meisjesschool. Beide scholen worden bovendien beschadigd door granaatinslagen. De oorlogsomstandigheden wijzigen het kloosterleven op Overbunde ingrijpend. Het koloniehuis wordt op 1 september 1944 door de Duitsers in beslag genomen. De bewoners moeten het binnen 36 uur verlaten. De veiling, waaronder de Duitsers zich hebben ingegraven, wordt tijdens de bevrijdingsdagen zwaar beschoten, terwijl bovendien acht woningen totaal worden vernield en er 26 zwaar en 140 licht worden beschadigd. Na de bevrijding biedt Overbunde onderdak aan allerlei geallieerde troepen en het koloniehuis wordt pas 1 september 1945 vrijgegeven. Na de Tweede Wereldoorlog groeit de bevolking van Bunde enorm, van 1.944 zielen in 1945 tot 4.798 in 1980. Bunde wordt nu een woondorp, een steeds kleiner deel van de beroepsbevolking vindt er werk. De lokale werkgelegenheid groeit hoegenaamd niet. Industrie en ambacht, ergens in de omtrek uitgeoefend, worden na de oorlog onbetwist de belangrijkste bronnen van inkomsten voor de Bundese bevolking, op de voet gevolgd door dienstverlening. Het aanzien van Bunde wijzigt ingrijpend doordat rondom de in 1959/1960 gebouwde nieuwe parochiekerk een nieuwe dorpskern tot ontwikkeling komt. Per 1 januari 1982 wordt de gemeente Bunde opgeheven en ingedeeld bij de nieuwe gemeente Meerssen.

Monumenten

  • De parochie van Bunde is toegewijd aan de Heilige Agnes, patrones van kuisheid, kinderen van Maria, maagden en tuinmannen. De huidige Sint-Agneskerk werd tussen 1959 en 1960 gebouwd door de architecten Fanchamps en Van der Pluym. Daarnaast is er ook nog de oudere kerk (de Auw Kèrk). Na de bouw van de nieuwe kerk werd deze buiten gebruik gesteld, waarna ze kwam te vervallen. Ze werd in de tachtiger jaren van de vorige eeuw gerestaureerd en doet inmiddels weer dienst.
  • Voormalig kloostercomplex Huize Overbunde. Toen de zusters franciscanessen vanwege de ‘Kulturkamf’ uit Freckenhorst in Duitsland moesten vluchten, waren ze aanvankelijk van plan naar Oldenzaal uit te wijken. Maar toen de laatste bewoonster van de deels door brand verwoeste hoeve Overbunde deze ter beschikking stelde, kozen zij voor Bunde. In 1875 werd begonnen met de nieuwbouw van twee kloostervleugels, naar voorbeeld van Freckenhorst. Op 1 april 1876 verhuisde het hele convent plus meisjespensionaat naar Bunde. In juni 1894 brandde de oude boerderij van Overbunde helemaal uit. Dat was het beginpunt van een nieuwe periode van intense bouwactiviteit. Vanaf 1894 bouwden de zusters achtereenvolgens een nieuwe, grote boerderij, een prachtige neogotische kapel met een torenspits van 56 meter hoog (1895) en een nieuwe meisjesschool (1903). Nadat het internaat voor Duitse meisjes in 1920 definitief was gesloten, kreeg Overbunde een bestemming als koloniehuis. Toen het koloniewerk in de jaren zestig sterk terugliep, werd op 1 januari 1966 de Stichting Overbunde opgericht, in 1970 erkend als medisch kindertehuis. Het beheer over Overbunde ging nu steeds meer over in lekenhanden en de zusters trokken zich terug. Op 27 juni 1977 verlieten ze Bunde na een verblijf van 101 jaar. Toen ‘Overbunde’ naar Mariënwaard*2 verhuisde, kwam het klooster in 1986 leeg te staan en raakte het langzamerhand in verval. In 1997 bracht een brand forse schade toe, waarbij de zo karakteristieke toerenspits, ‘de skyline van Bunde’, verloren ging. Anno 2003 zijn er vergevorderde plannen om de monumentale kapel en het carré te restaureren. Het complex wordt de komende jaren verbouwd tot het woonwijkje Overbunde Dennenberg. De wijk moet in 2005 gereed zijn. Er komen 31 woningen.
  • Huis De Heiligenberg (Heiligenbergstraat) dateert uit de 18e eeuw en is in 1954-1955 gerestaureerd. Het lage herenhuis is opgetrokken uit baksteen met mergelhoekblokken onder een mansardewolfdak en heeft twee korte naar voren springende zijvleugels.
  • Herenboerderij Rustenburg. Dit geheel gerestaureerde complex van woonhuis (1767) en hoeve (1654) met mooie binnenhof aan de Geulstraat, heeft Naamse steen voor de kruisvensters en is gebouwd in Maaslandse renaissancestijl.

BRON: openbare publicatie VVV-Zuid-Limburg

Archieven

De doopregisters beginnen in 1603, de huwelijksregisters in 1606 en de overlijdensregisters in 1673 (parochie H. Agnes). Zie ook deze link DTB-registers en Burgerlijke Stand Bunde.