Born

Uit Genealogie Limburg Wiki

Born (Limburgs: Bor) is een kerkdorp en voormalige gemeente in de zogenaamde 'taille' van de Nederlandse provincie Limburg. Bij de oude gemeente Born hoorden tevens de kerkdorpen Buchten en Holtum, en vanaf 1982 hoorden de voormalige gemeenten Grevenbicht en Obbicht-Papenhoven bij de gemeente Born. Op 1 januari 2001 werd Born met Sittard en Geleen samengevoegd tot de huidige gemeente Sittard-Geleen.

Naam

De plaats is waarschijnlijk ontstaan rondom een bron en werd hiernaar genoemd.

Geschiedenis

De eerste vermelding van de plaatsnaam Born (als Burne) dateert uit het jaar 1125. In de 12e eeuw wordt de heerlijkheid gedeeld door de bisschoppen van Keulen en Luik. In 1213 komt het aan het graafschap Loon en in 1234 aan het hertogdom Gelre. In 1400 wordt Born tezamen met Sittard en Susteren verkocht aan de hertog van Gulik en wordt het de zetel van een ambtman. Ambt Born behelsde een gebied op de rechteroever van de Maas bestaande uit de nederzettingen Born, Sittard, Broeksittard, Susteren, Grevenbicht, Buchten, Holtum, Guttecoven, Urmond en Berg (thans Nederland) en Tudderen, Wehr, Susterseel en Hillensberg (thans Duitsland). In 1709 verschuift de zetel naar Sittard. Het heeft van 1400 tot 1815 ook niet tot de Nederlanden behoord.

Gedurende de Franse tijd, tussen 1794 en 1800 behoorde Born tot het Kanton Sittard. In 1800 verloren de kantons hun bestuurlijke taak, die vanaf dat jaar aan de gemeenten werd toegemeten, waarop de gemeente Born verrees. Na de Franse tijd, in 1815, kwam de gemeente bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, werd in 1830 eerst deel van het nieuw gevormde Koninkrijk België, en hoort pas sinds 1839 (na de verdeling van Limburg in een Belgische en een Nederlandse provincie) definitief tot Nederland.

Monumenten

  • Centraal in Born, in het oude gedeelte, staat een Rooms-katholieke kerk uit het jaar 1906 van de parochie H. Martinus. De bakstenen Sint Martinuskerk is een neogotische kruiskerk, ontworpen door de Roermondse kerkarchitect Caspar Franssen. Diens zoon, Joseph Franssen, ontwierp later de kruisbeuk die in 1959 werd aangebouwd. In het dorp stond al een veel oudere kerk. De sloop hiervan vond enkele jaren na de bouw van de nieuwe kerk plaats en inmiddels staat op deze locatie een bejaardentehuis.
  • Kasteel Born: Bij het centrum van Born staan de overblijfselen van een oude waterburcht. Dit kasteel werd gebouwd in 1666 op de plaats waar een nog ouder kasteel heeft gestaan. De eerste vermelding daarvan dateert uit 1154. Door brand werd het kasteel in 1930 verwoest. Daar later geen restauratie volgde, is het in de loop der jaren steeds meer in verval geraakt. In 1955 werd het verkocht aan de toenmalige gemeente Born. De bijbehorende voorburcht werd tussen 1989 en 1990 hersteld en functioneerde nadien als gemeentehuis. Tegenwoordig is hier nog ondermeer het Stadsarchief Sittard-Geleen gevestigd. Rond de ruïne is een dierenpark aangelegd.

Archieven

De Doop- Huwelijks- en Overlijdensregisters beginnen in 1736 (parochie H. Martinus). Zie ook deze link: DTB-registers en Burgelijke Stand Born.