Burgerlijke Stand

Uit Genealogie Limburg Wiki

Algemene informatie

Oudste akte van de Burgerlijke Stand in Nederland, Margraten 4 juli 1796

Met Burgerlijke Stand bedoelt men de registers waarin de burgerlijke staat wordt bijgebouden, d.w.z. de formele positie van iemand in de zin en betekenis van het Burgerlijk Wetboek. Veel genealogen denken dan slechts aan geboorte, huwelijk en overlijden, maar ook scheidingen en geregistreerd partnerschap worden bijgehouden. Vóór de invoering van de Burgerlijke Stand werden geboorte, trouwen en overlijden vrijwel uitsluitend genoteerd in kerkelijke registers van dopen, trouwen en begraven (DTB).

De Burgerlijke Stand werd in het departement van de Nedermaas (waartoe het grootste deel van Limburg behoorde) ingevoerd in 1796 op basis van de Franse wet van 20 september 1792. Op 4 juli 1796 maakte Jean-Guillaume Nyssen als agent municipal van Margraten zijn eerste akte van de Burgerlijke Stand op, die daarmee de oudste akte van de Burgerlijke Stand van geheel Nederland is. Voor het grootste deel van Nederland werd de Burgerlijke Stand ingevoerd op 18 augustus 1811 door Napoleon Bonaparte. Door een betere registratie van zijn onderdanen beschikte hij over een betere administratie om de dienstplicht ten behoeve van zijn leger te kunnen afdwingen en om een efficiëntere belastingheffing in te voeren.
Bij de invoering van de Burgerlijke Stand moest iedere burger in de Nederlanden die nog geen vaste familienaam had, er verplicht een kiezen. Bij wijze van protest kozen sommigen (voornamelijk in de noordelijke Nederlanden) een belachelijke achternaam, in de verwachting dat de Burgerlijke Stand na de Franse bezetting een voorbijgaande gril zou blijken te zijn. De geschiedenis bepaalde echter anders en zo werden nakomelingen soms opgezadeld met een bizarre achternaam.
Vooral in de eerste jaren na de invoering bevatten de registers nog tal van fouten, zodat men niet alles klakkeloos kan aannemen wat de Fransen noteerden. Een zorgvuldige controle van de gegevens aan de hand van andere bronnen verdient dan ook aanbeveling.

In tegenstelling tot het Bevolkingsregister, een min of meer dynamisch register waarin onder meer vestiging, vertrek en kerkelijke gezindte werden vastgelegd, bestaan de registers van de Burgerlijke Stand uit momentopnames.
Om de privacy van nog levende personen te beschermen, zijn de gegevens uit de Burgerlijke Stand slechts beperkt openbaar. Voor geboorteakten geldt in Nederland een openbaarheidsbeperking van 100 jaar, voor huwelijksakten 75 jaar en overlijdensakten 50 jaar.

Kantonnale huwelijken

De beginfase van de Burgerlijke Stand vertoont nogal eens fouten en hiaten. Bovendien levert bestudering van de geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten uit de Burgerlijke Stand in de Franse tijd enkele specifieke moeilijkheden op. Zoals bijvoorbeeld de taal waarin deze zijn opgesteld (Frans) en de afwijkende jaartelling volgens de zogenaamde Republikeinse kalender.
De Franse bezetters voerde behalve de Burgerlijke Stand ook een geheel nieuwe bestuursindeling in. Op lokaal niveau betekende dit dat kleine gemeenten bestuurlijk onder grotere plaatsen, de zogenaamde kantonnale hoofdplaatsen vielen. Ze moesten een groot deel van hun zelfstandigheid inleveren. Beesel en Belfeld behoorden nu tot het kanton Venlo en Swalmen tot het kanton Roermond. Aanvankelijk werden burgerlijke huwelijken gesloten in de onderhorige gemeenten binnen een kanton, met de invoering van de wet van 13 fructidor, jaar 6 (30 augustus 1798) was het alleen nog toegestaan te trouwen in de kantonnale hoofdplaats. Deze wet werd van kracht op 1 vendémiaire van het jaar 7 (22 september 1798). Voor aanstaande echtgenoten in Beesel en Belfeld betekende dit dat men naar Venlo moest. Inwoners van Swalmen moesten naar Roermond. De extra reistijd die de huwelijksvoltrekking nu vereiste zal wel niet door iedereen met gejuich zijn ontvangen.
Daarnaast kon slechts één keer in de tien dagen de huwelijksvoltrekking plaatsvinden. De Franse 'week' telde namelijk tien dagen en alleen de tiende dag, de décadi, gold als trouwdag.
Deze situatie duurde gelukkig niet lang, want met de algehele reorganisatie van het bestuur der gemeenten werd deze wetgeving aangepast. Met ingang van 18 pluviose jaar 8 (17 februari 1800) was het weer mogelijk in de eigen gemeente in het huwelijk te treden. De plaatsen Beesel, Belfeld en Swalmen hadden weer hun zelfstandigheid teruggekregen.

Externe links

Noten